DSCF5001

bowych regulowały szczegółowo przepisy wydane w 1926 r. przez Ministra Sprawiedliwości.

Polski system penitencjarny szybko przerósł ramy zakreślone dekretem z 1919 r. Praktyka coraz bardziej odbiegała od uregu-lowań formalnie obowiązujących nadal na terenie poszczególnych byłych zaborów. W każdym z nich istniała odmienna organizacja władz więziennych, odmienne były nawet nazwy instytucji wykonujących karę.

Nowe rozwiązania, nadające polskiemu więziennictwu jednolity kształt administracyjny, gospodarczy i penitencjarny znalazły prawny wyraz w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z 7 marca 1928 r. w sprawie organizacji więziennictwa (Dz.U. Nr 29, poz. 272). Zawarte w rozporządzeniu rozwiązania dotyczące kadry więziennictwa wskazywały wyraźnie na jej paramilitarny charakter. Świadczy o tym obowiązek umundurowania, prawo użycia broni, wzmożony rygor, posłuszeństwo służbowe, powinność wykonywania rozkazów. Rozwiązania zawarte w rozporządzeniu o organizacji więziennictwa okazały się już po czterech latach niedostosowane do ustawodawstwa karnego. Wprowadzony w 1932 r. kodeks karny — w odróżnieniu od wcześniej obowiązujących ustaw karnych — stanął na stanowisku indywidualizacji kary przy jej orzekaniu. Niezbędna stała się więc także pogłębiona indywidualizacja wykonania kary pozbawienia wolności.

Zanim przystąpiono do reformy więziennictwa (sfinalizowanej ustawą z 26 lipca 1939 r., ale „de facto” realizowanej wcześniej w drodze licznych eksperymentów sprawdzających przygotowywaną koncepcję ustawy⁵) powrócono do problematyki kadrowej. Było bowiem oczywiste, że aby zamierzona reforma była realizowana, potrzebni są pracownicy, którzy mieliby zrozumienie dla swych zadań i kwalifikacje umożliwiające tych zadań pełną realizację.

Podstawowym aktem prawnym w tej dziedzinie, pierwszą wyodrębnioną pragmatyką służbową funkcjonariuszy więziennictwa, było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 23 sierpnia 1932 r. o Straży Więziennej (Dz.U. Nr 74, poz. 667). (Należy nadmienić, że na stanowiska w administracji więzień mogli być powoływani oprócz funkcjonariuszy także urzędnicy oraz pracownicy kontraktowi).

Zgodnie z tym rozporządzeniem (mającym moc ustawy) Straż Więzienna stanowiła korpus jednolity, umundurowany i uzbrojony. Na jego czele stał Główny Inspektor Straży Więziennej, którego przełożonym był Minister Sprawiedliwości i któremu podle-

* Tamże, s. 288.

gał bezpośrednio. Wprowadzono podział na wyższych i niższych funkcjonariuszy. Określono w rozporządzeniu następujące warunki, których spełnienia wymagano od kandydatów na funkcjonariuszy:

—    obywatelstwo polskie

—    nieskazitelna przeszłość

—    wiek od 21 do 35 lat

—- odpowiednie uzdolnienia fizyczne i umysłowe

—    zdolność do czynności prawnych

—    dokładna znajomość języka polskiego w mowie i piśmie

—    ukończenie szkoły podstawowej przez kandydatów na niższych funkcjonariuszy a szkoły średniej przez kandydatów na wyższych funkcjonariuszy.

Pierwszeństwo mianowania na wyższych funkcjonariuszy zapewniono ustawowo kandydatom z wyższym wykształceniem i oficerom zawodowym przechodzącym bezpośrednio ze służby czynnej w wojsku, a pierwszeństwo mianowania na niższych funkcjonariuszy — kandydatom podoficerom i szeregowym zawodowym w służbie czynnej. Od wymagań stawianym kandydatom w zakresie wykształcenia mógł zwolnić wyłącznie Minister Sprawiedliwości — w przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie. Taka centralizacja uprawnień dowodzi dużej determinacji w działaniach na rzecz podniesienia kwalifikacji kadry.

Wśród obowiązków funkcjonariuszy wymienia się przede wszystkim obowiązek dochowania wierności Polsce, poszanowania prawa, posłuszeństwa wobec przełożonych, bezstronności, sumienności i gorliwości w wykonywaniu obowiązków, zachowania tajemnicy, zakaz podejmowania zatrudnienia bez zgody przełożonych, obowiązek poddania się skoszarowaniu (dotyczy to niższych funkcjonariuszy), obowiązek uzyskania zgody na przynależność do związków i stowarzyszeń.

W ślad za rozstrzygnięciami prawnymi podjęto działania praktyczne mające na celu staranny dobór personelu. Utworzono przy Departamencie Karnym Ministerstwa Sprawiedliwości komisję, która badała stopień rozwoju umysłowego kandydatów, ich umiejętność wysławiania się i wyrażania myśli w piśmie, znajomość zagadnień życia państwowego i społecznego, zainteresowania i stopień wiadomości zawodowych. Komisja badała także stan zdrowia kandydatów. W jej skład wchodzili prawnicy, lekarze, pedagodzy i inżynierowie ⁶.

Wrzesień 1939 r. zamyka działalność Straży Więziennej jako formacji. Znaczna jednak część kadry została zmuszona — w dro-

® Z. Bugajski: Nowa organizacja więziennictwa polskiego w oświetleniu historycznym, s. 82—83.

— 251 —