DSCF5262

Rozdział VI

PRACA WIĘŹNIÓW

I.    Zatrudnienie w warsztatach i zakładach więziennych Polskie władze więzienne od samego początku starały się zatrudniać więźniów

karnych z dłuższymi wyrokami. Organizatorzy' polskiego więziennictwa pracę więźniów traktowali przede wszystkim jako istotny środek wychowawczy.

J.    Zakrzewski celową i produkcyjną pracę uznawał za najważniejszy' czynnik umoralmający /'. Przyzwyczajenie do pracy, nauczenie zawodu i wpojenie przekonania o potrzebie życia z pracy rąk własnych Z. Bugajski uznawał za najistotniejszy czynnik zwalczania przestępczości oraz utrzy mania dyscypliny i lygoru w więzieniach P. Podobny pogląd reprezentował S. Car P. Praca więźniów-zdaniem E. Neymarka-zapobiega ich demoralizacji stanowiącej następstwo bezczynnego i pasożytniczego try bu życia. Prawidlowowo zorganizowana praca przygotowywuje skazanych do życia na wolności. Tym samym zapobiega przestępczości powrotnej-recydywie. E. Neymark wypowiadał się za tworzeniem zakładów pracy w więzieniach i wykorzy stywaniu więźniów do robót publicznych, a sprzeciwiał się wynajmowi więźniów' do pracy⁷ prywatnym przedsiębiorcom P

Tego poglądu nie podzielał w pełni L. Rabinowicz. Wyraził przekonanie, że praca jest jednym z wielu i to nie najważniejszym czynnikiem wychowawczym. Nie należy zatem kłaść na nią szczególnego nacisku. Nie był przeciwnikiem zatrudniania więźniów'. Zdawał sobie sprawę z wychowawczej roli pracy⁷, ale dostrzegał negatywy produktywizmu P.

Problem pracy' więźniów był przedmiotem obrad Międzynarodowego Kongresu Penitencjarnego w Pradze. W jednej z uchwal kongresowych zalecano dostosowanie zatrudnienia więźniów do ich indywidualnych cech i uzdolnień. Wynagrodzenie za pracę należało uzależniać od efektów⁷ wychowawczy ch Z⁶.

Poglądy Z. Bugajskiego, S. Cara, E. Neymarka i J. Zakrzewskiego, a nie L. Rabinowicza oraz uchwały⁷ Kongresu Penitencjarnego w Pradze miały wpływ na redakcję fragmentów⁷ aktów prawnych dotyczących zatrudnienia i przepisów wykonawczych odnoszący ch się do więziennictwa. Wszystkie one wprowadzały’ wymóg zatrudniania więźniów. Dekret w sprawie ty mczasowych przepisów więziennych z 1919 r. stanowił, że “w^r każdym więzieniu prowadzone będą ogólnie obowiązujące pożyteczne roboty” P. Tymczasowa przepisy⁷ dla więźniów⁷ na obszarze b. zaboru rosyjskiego z 1922 r. ustalały⁷ obowiązek pracy⁷ dla więźniów karnych. Tego obowiązku nie mieli więźniowie prewencyjni, ale mogli pracować P. Rozporządzenie Prezydenta RP z 1928 r. w sprawie organizacji

Karnego. Wydział pokrywał wydatki związane z eksploatacją i rozwojem zakładów⁷, oraz wydatki więziennictwa nieobjęte budżetem Ministerstwa Sprawiedliwości. Utrzymywał ponadto Centralną Aptekę Więzienną. Czysty'zy sk przekazywał do skarbu państwa Z¹².

Za pracę produkcyjną więźniowie otrzymywali wynagrodzenie. Dzienne wynagrodzenie wynosiło podwójny koszt wyżywienia więźnia. Przedsiębiorcy

83

więziennictwa, określało cel pracy więźniów. Głównym celem zatrudnienia było przyzwyczajenie ich do pracy i nauczenie zawodu. Więźniowie ponadto powinni własną pracą przyczynić się do zmniejszenia wydatków' skarbu państwa na swoje utrzymanie. Rozporządzenie utrzymywało obowiązek zatrudniania więźniów' karnych Z⁹. Wymóg zwrotu państwu kosztów' swego utrzymania własną pracą przez więźniów był usankcjonowaniem wcześniej zgłoszonego przez J. Zakrzewskiego postulatu i popartego przez Z. Bugajskiego, a równocześnie usankcjonowaniem stosowanej już prakty ki.

Regulamin więzienny z 1931 r. ustalał rodzaje zatrudnienia więźniów'. Mogli oni być zatrudnieni w więziennych warsztatach i zakładach przemysłowych, gospodarstwach rolnych i ogrodniczych oraz za pomocą wynajmu jako siła robocza. Nieletni do 17-tego roku ży cia nie mogli być zatrudnieni przy' ciężkich pracach fizycznych. Zabronione było zatrudnianie kobiet ciężamnych od 7 miesiąca ciąży' do 2 miesięcy' po rozwiązaniu. Regulamin określał również sposób wynagradzania pracujących więźniów’. Sankcjonował też istniejące już działy' pracy więźniów' jjfij

Ustawa o organizacji więziennictwa z 1939 r. nieco inaczej określała rodzaje zatrudniania więźniów'. Mogli oni pracować w warsztatach więzień i aresztów', więziennych gospodarstwach rolnych i ogrodniczych, przy⁷ robotach społecznie użytecznych organizowanych i administrowanych przez władze państwowe i samorządowe, oraz przy robotach gospodarczy ch niezbędnych w więzieniach i aresztach. Sankcjonowała zatem karne ruchome ośrodki pracy. Ustawa wprowadzała obowiązek wykonywania prac gospodarczych w obrębie więzień dla tymczasowo aresztowanych. Zezwalała na zatrudnienie więźniów posiadających kwalifikacje do pracy biurowej, nauczycielskiej i technicznej zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami w charakterze sił pomocniczy ch Z¹¹.

Zatrudnieniem więźniów, zbytem wyprodukowanych przez nich wyrobów, obliczaniem ich zarobków' i angażowaniem instruktorów', zajmowały się działy' pracy więźniów. Istniały' one w^r większości samodzielnych więzień i miały charakter samowystarczalnych przedsiębiorstw⁷ przemysłowo-handlowych. Wpływy ze sprzedaży' wy robów i zwroty za utrzy manie pracujących dochodowo więźniów, a także wpływy na utrzy manie funduszu zawodowego kształcenia więźniów', działy' pracy' przekazywały do Wydziału Pracy' Więźniów Departamentu

83