DSCN0089 (2)

102 Elżbieta 'ykorupsJut-kaezyd/tbĘi

102 Elżbieta 'ykorupsJut-kaezyd/tbĘi

pokuty i skromności³⁶. W okresie niewoli stal się emblemaj rodowej i pogardy dla zaborcy. W czarnych koronkach i WĄ występuje zawsze wdowa po powstańcu Andrzeju Korczyi Kidowa i Marta noszą czarne suknie. Nawet Emilię, mmH odnajdujemy w czarnym stroju:

f.. f na pąsowym szeziongu we w półleżącej postawie siedziała jedwabnej sukni (f, 31).

Do grona tego należy i Justyna, która jest młodą panną, a takie rza«i, chodziły w czerni:

Wysoka, choć znacznie od towarzyszki swej niższa, ubraną była w czarną w.-suknię, bardzo skromną, która jednak [... I zdradzała znajomość żurnalu mód I ręk¹ biegłego krawca (1, 11).

Z kolei kolor biały jako element charakterystyki ubioru wyróżnia postaci z zaścianka, np. Jana Bohatyrowicza, bo biel była barwą odzier chłopskiego ze lnu³⁷. Spośród mieszkańców dworu w innej bieli (z cu-r kich szlachetnych materiałów) odnajdujemy Emilię KorczyMKą:

W białych muślinach i haftach leżała na pościeli z zamkniętymi oczami, z wyrazi tak cichego i łagodnego cierpienia na twarzy, że w każdym na nią patrzącym Motną lito budzić musiała (U, 281)

W bieli chodzi również Justyna. O ile jednak biel stroju jest stałym de men tern ubioru Emilii, o tyle w przypadku Justyny biel sukni jest wykładnikiem prostoty i sygnałem życiodajnej metamorfozy, jaka w dziewczynie zachodzi pod wpływem Jana:

Zielone i wonne posłanie z liści było istotnie wygodnym; przykrywała jeep poło¹ , jej biała suknia. Kilka lat już minęło, odkąd ani razu nie pomyślała o przybraniu się w ter strój prosty i tani, ale świeży i zalotnie odkrywający szyję i całe prawie ramk— (U, 37"

Ubiory w jasnych kolorach były szyte z droższych szlachetnych m<i-teriałów. Ludzie biedni chodzili w najtańszych szarych ubioiudfc, toteż szarość — „najbardziej bezbarwna wśród barw achromatycznych"" pojawia się w opisie postaci literackich bardzo rzadko i jest elementem wizerunku Marty, Anzelma i Tereni Plińskiej.

W językowym obrazie postaci w Nad Niemnem E. Orzeszkowa wykorzystała barwy achromatyczne i chromatyczne. W kolorystyce stroju do

pninują biel, czerń i szarość. Ich tonacje i barwy chromatyczne przyporządkowane są charakterystyce twarzy, oddają różne odcienie włosów, barwę [oczu, ust, karnację mieszkańców dworu i zaścianka. Barwy odzwierciedlają również ich uczucia, doznania i emocje. Nazwy barw odnoszą się Jdo realnych i abstrakcyjnych desygnatów, niosą również sensy naddane, bowiem „wiele wyrazów oznaczających barwy funkcjonuje na prawach [symbolu. Przekładając to na język semantyki, powiedzielibyśmy, iż wyłazy te mają rozbudowane znaczenia konotacyjne"³⁹. R. Tokarski, badacz Semantyki barw we współczesnym języku polskim, wskazuje na przyczy-Jpy tego zjawiska, wśród których istotną rolę odgrywa obciążenie kulturowe⁴⁰. Dziedzictwo to może gromadzić symbolikę dodatnią i ujemną, co wykorzystała również Orzeszkowa, malując wizerunki postaci w Nad !Niemnem i oddziałując na sferę emocjonalną odbiorcy.

I Pisarka jest doskonałym obserwatorem nie tylko przyrody, ale i ludzi, o czym świadczy zamierzony dobór barw w charakterystyce postaci. Kolory przyporządkowane metodycznie poszczególnym bohaterom powieści odzwierciedlają ich cechy fizyczne, bogactwo życia wewnętrznego, a także [status społeczny i typowość postaci.

III. W językowej kreacji postaci E. Orzeszkowa operuje gamą barw Iw ośmiu grupach kolorystycznych, a dla nazwania ich poszczególnych ■drieni, o różnym stopniu nasycenia barwą i stopniu jej jasności, wy-Łrzystuje określenia bezpośrednie (abstrakcyjne), np.: „czarny", „biały", Ijbrązowy", „błękitny" itp., oraz pośrednie — poprzez przywołanie de-sygnatu w swoistym, niepowtarzalnym kolorze. Konkretyzacja barwy za-Bhodzi wówczas przez porównanie z przedmiotem o utrwalonym percep-Icyjnie wizerunku kolorystycznymi⁴¹. Określenia barw pośrednie pozwalają na szczegółową charakterystykę postaci, a w kontekście powieści niosą [swoisty ładunek znaczeniowy.

■    Zróżnicowanie odcienia barwy Orzeszkowa uzyskuje poprzez:

■    a) porównanie z przedmiotem o specyficznej barwie, np.: (twarz) [„blada jak płótno", „biała jak welinowy papier", „barwy uwiędłej róży";

[ (usta) „jak dojrzała wiśnia purpurowe"; (czoło) „zbladłe jak chusta"; ²

1

Pbr. W. Kopaliński, Słownik symboli, s. 53.

Por. S. Udziela, Stroje ludu polskiego, [w:] Encyklopedio poi^szedtr&ĘBM Hfi fbfel Wydawnictwo Gutenberga, Kraków 1929-1932, s. 323-328.

R. Tokarski, Semantyka barw we współczesnej polszczytnie, s. 84. \G

J. Grżenia, Założenia opisu pola semantycznego barw w języku polskim, „Poradnik Pskowy" 1993, z. 4, s. 165.

2

R. Tokarski, Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Zob. również tegoż,

I ftsto/ypy i konotacje. 0 semantycznej analizie słowa w tekście poetyckim, „Pamiętnik Literacki", ■XXXI, nr 2, s. 117-138; tegoż, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:j Encyklopedia kultury ■Wre/ XX wieku, 1. II: Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Wrocław 1993,

[ s. 335-363.

I 0 zjawisku pisze P. Wróblewski w artykule Stylistyczna funkcja określeń barw w proza „Przegląd Humanistyczny" 1978, nr 7-8, s. 57-73.