DSCN0091

106 Elżbieta ShnyWhartB

Daleko ognistszy rumieniec niż ten. który oblał twarz jego siostry, wytryM^PMa i policzki Jana (I, 183).

Liczne pervfrazy akcentują charakter prezentowanej postaci, jej litość i indywidualność, np. w opisie Andrzejowej Korczyńskiej:

Regularny jej profil ocieniały koronki czarnego czepka i dwa gładkie pasma żfclpryri włosów z rzadka jeszcze srebrnymi nićmi przetykanych (Hi, 502).

Obrazowy styl kreacji postaci podnoszą metafory, w których konstruk, znalazły się określenia barw, np.:

Spostrzegła, że gdy tak patrzył w górę, błękitne oczy jego wydawały się nalanyrr po brzegi roztopionym srebrem (II. 408).

Operowanie rozległą paletą barw wymagało wprowadzenia przez Orzeszkową nazw poślednich, stylistycznie zróżnicowanych, poetyckich. Niekor wencjonalne konstrukcje określeń barw i związane z tym transformat znaczeniowe pozwoliły na daleko idące rozróżnienia kolorystyczne.

Reasumując. Eliza Orzeszkowa w językowej kreacji postaci w tiad Niemnem wykorzystała gamę barw w ośmiu grupach kolorystycznych w tym barwy achroma tyczne: czerń i biel (razem 109 x) i kolor szary (7 x oraz chromatyczne brązy i żółcienie (58 x), czerwienie i róż (55 x) i barwi, niebieską (15 x).

Różnorodne w tonacji i stopniu intensywności przyporządkowane sa materialnym i abstrakcyjnym desygnatom, odzwierciedlają wygląd zewnętrzny postaci, kolorystykę stroju, cechy charakterystyczne twarzy, interpretują ich przeżycia, uczucia i emocje. Podkreślają typowość bohate-rów z dworu i zaścianka, postaci charakterystycznych w popowstaniowi rzeczywistości drugiej połowy XIX wieku.

Podstaw ą symboliki barw wykorzystanych w kreacji bohaterów epopei Nad Niemnem są utrwalone kulturowo treści znaczeniowe, co w powieś-przekłada się na wartości dodatnie i ujemne przyporządkowane poszczę gólnym osobom. Kolor biały, np. w kreacji Jana współtworzy jego doskonałość, ambicję, uczciwość i czystość, w wizerunku Justyny odzwierciedla radość, szczęście i prostotę, w obrazie Anzelma i Andrzejowej honor i sile ducha, zaś w opisie Różyca jest refleksem agonii emocjonalnej i nadchodzącej śmierci fizycznej. Przeciwstawny mu czarny w Nad Niemnem jest przede wszystkim barwą żałoby narodowej i smutku oraz oznaką pogardy dla politycznego prześladowcy. Barwy ziemi — brązowa i żółta — interpretują silny z nią związek, np. w kreacji Benedykta czy Kirłowej, zaś w wizerunku Marty brąz ilustruje pokorę, skruchę i ubóstwo. Zwią-zana z ogniem, krwią, płodnością i potęgą czerwień podkreśla silę, dum

i energię bohaterów, odzwierciedla uczucia, np. gniew, namiętność, mi-

■    łość.

Barwy i ich odcienie w językowym obrazie bohaterów powieści okre-

■    jla Orzeszkowa bezpośrednio — nazwami abstrakcyjnymi (np.: „czarny", ! „biały", „błękitny") oraz pośrednio poprzez odniesienie do desygnatu | o swoistym, niepowtarzalnym zabarwieniu (np. „barwy uwiędłej róży",

f kruczy", śnieżny"). Z kolei zróżnicowanie odcienia uzyskuje poprzez I wykorzystanie form imiesłowowych prefiksalnych (np. „zrudziały", „po-I bladły"), przymiotników ekspresywnych (np. „bledziutki"), złożeń (np. f .jasnozłoty") i zestawień (np. „złotawa płowość").

Nazwy kolorów w językowej kreacji postaci wyrażone są przede i wszystkim przymiotnikami, spośród których najchętniej Orzeszkowa przy-

■    woływała: czarny (33 x), biały (27 x) i blady (19 x). Rzadziej nazwy barw

■    mają formę rzeczowników i imiesłowów, sporadycznie czasownika. Do | lupa:r legomenów w wizerunku bohaterów należy osiem nazw barw, np.: I' „kruczy", „turkusowy", „szkarłat".

Najczęściej nazwy barw funkcjonują w formie epitetów. Obok nich

■    Orzeszkowa wprowadziła również środki charakterystyczne dla wypo-[ wiedzi poetyckiej, np. porównania, peryfrazy i metafory korelujące stvli-| stycznie z kreowaną postacią.

I    Barwy w językowej kreacji postaci w Nad Niemnem pełnią funkcję obra-

B zową i koncepcyjną, ilustrują wizerunki typowych bohaterów, podkreślają I realizm powieści. Subtelność barw i ich odcieni oraz struktura ich nazw I świadczą o dużej wrażliwości estetycznej i o wielkim talencie pisarskim I Elizy Orzeszkowej.