Scan09

42 Grzegorz Pyszczek

i opinii otoczenia, i które są daleko bardziej zwarte niż inne o najszerzej stosowanym przymusie”²⁵. Przodownictwo jest więc wykrystalizowaną rolą społeczną, mającą swoje pole społecznego oddziaływania, opierające się głównie na inspiracji i sile opinii publicznej.

Pojęcie przodownika pojawiło się w pismach Kłoskowskiej nieprzypadkowo, była przecież ona ściśle związana z nurtem badawczym zainicjowanym przez samego Znanieckiego. W zastosowaniu jednak do spraw kultury i edukacji termin ten przejęła Helena Radlińska. I jeżeli chodzi o ten konkretny kontekst, to Kłoskowska (jak sama przyznawała) od niej go właśnie zapożyczyła. Według Radlińskiej przodownicy

„dają realny wyraz potrzebom, przez innych zaledwie przeczuwanym. Wprowadzają czynnik zainteresowania i sublimują potrzeby. Przy zdobywaniu dla nich miejsca w środowisku przełamują różnorodne opory psychiczne i materialne, skupiają naśladowców i współpracowników, stają się duszą zespołów. Od nich zależy wzmacnianie więzi społecznej, która zaczyna wątleć, gdy nic odpowiada zmienionym warunkom. Oni to przez nadawanie nowego kształtu ratują najdawniejsze wartości dawne. Czy przodownicy są elitą społeczną? Od elity pojmowanej jako odrębna, wyższa warstwa, różnią się tym, że wyrastają z trudu i walki, czerpią moc z bliskiego związku ze środowiskiem”²⁶.

Wydaje się, iż rola przodownika dla sprawnego funkcjonowania wymaga pewnej areny społecznej. Przodownik musi mieć pewną przestrzeń społeczną, na tle której będzie dostrzegalny dla tych, których ma inspirować, i dla tych, którzy mogą go naśladować. I tutaj widać dużą wagę społeczności lokalnej dla tego, uruchamianego przez przodowników kultury, procesu animacji kultury.

Można wyobrazić sobie przodownika kultury funkcjonującego zarówno w drugim, jak i w czwartym układzie kultury. Wydaje się jednak, iż właśnie układ drugi zapewnia mu daleko szersze możliwości oddziaływania. W ramach układu czwartego kontakt z przodownikiem kultury, animatorem, sprowadza się zasadniczo tylko i wyłącznic do sytuacji odbioru kultury. Układ drugi daje możliwości daleko szersze. W jego ramach funkcjonuje publiczność, związana więziami sąsiedzkimi i lokalnymi. Kontakt z animatorem jest więc szerszy niż w układzie czwartym, a jego możliwości oddziaływania są daleko większe. To właśnie w obrębie

²⁵    F. Znaniecki, Siły społeczne w wólce o Pomorze, w: F. Znaniecki, Współczesne narody, PWN, Warszawa 1999, s. 368.

²⁶    II. Radlińska, Pedagogika społeczna, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 53.

układu drugiego znacznie bardziej niż w układzie czwartym możliwe jest wychwycenie i zidentyfikowanie osób, które są przodownikami, animatorami kultury.

Podsumowując tę roboczą analizę, należy stwierdzić, iż jedne z najgroźniejszych konsekwencji zaniku lub ograniczenia funkcjonowania drugiego układu przekazu kultury mogą dotyczyć animacji kulturalnej. Wymaga ona bezpośredniego kontaktu, a jedną z najbardziej dogodnych dla niej ram społecznych stanowi właśnie społeczność lokalna.

Project of Analyscs of Local Culture, or on the Bcncfits of Antonina Kłoskowska’s Conccpt of Culture Arrangements

The articlc conccms the rcscarch prospeets outlincd for the subjcct of transformations of cultural lifc of local communities by the thcorctical proposals of Antonina Kłoskowska (1919-2002). The first part dcscribcs the conccpt of culture arrangements of Antonina Kłoskowska, with particular attention bcing focuscd on the vcrsion includcd in her work Społeczne ramy kultury (The Social Framcwork of Culture). The sccond part contains a dcscription of one of the dircctions of transformations in the system of culture arrangements suggested by Kłoskowska and juxtaposes it against theories conceming transformations of the local community. The third part shows one of the possiblc conscąucnccs of transformations within culture arrangements - the changc of the functioning of the social roles of culture hcadman and culture leader.