DSCN0087 (3)

% Elżbieta SkoTupiiuhRattgfaka

% Elżbieta SkoTupiiuhRattgfaka

thcznym warkoczem jasnych

młodości, 2 ogorzałą cerą głowy skręconym (U, 234).

/brązowienie cery jest procesem fizjologicznym w wj|OH operacji promieni słonecznych, oddaje też pokorę wobec Świadczą o tym także ogorzałe ręce Marty, Kirłowej i potwierdzają ich związek z trudną i ciężką pracą. Takie ręcd również Justyna.

Czerwień, którą uznaje się za kolor najdoskonalszy³^! acji postaci w Nad Niemnem funkcję szczególną. Związana z krwią, ogniem, płodnością i potęgą²⁷ w powieści jest ozi ciała i zdrowia bohaterów literackich oraz ich przeżyć Najczęściej czerwień odzwierciedla poczucie zagrożenia I intensywne i pozytywne uczucia i doświadczenia, a także pr/ezycia er cjonaine, np. Jana.

ftoartnwa cały, śmiał się i rac wiedzieć czemu, pochyliwszy się nagle ze śoemtska zerwa). Nie dętki o nich wcale, ale chciał ukryć płomienie; laśrr m₀ czeto, policzki, uszy i aż ogorzałą szyję opłynęty. Z tym jeszcze pożarna krwi i ze szczególnie przy mm odbijającym zamyśleniem w oczach powtć-słow* Justyny (D, 366).

Wplecione w opis metafory, w których konstrukcji Orzeszków* wyk< rzystala prototypowe referencje czerwieni, poetycko Wyrażają pąs — /,• wnętrzny objaw wzruszenia, zakłopotania i rodzącego się uczucia rr ? dego mężczyzny.

: 1 Jako osoby bardzo witalne, reagujące spontanicznie rumiifipn na impulsy o dodatnim, jak i ujemnym nacechowaniu, wykreowane zost także Marta Korczyńska i Terenia Plińska oraz Kirłowa. / kolei Bened i Witold Korczyńscy, Zygmunt i jego matka są bardziej powidłu w okazywaniu uczuć, toteż reagują zaczerwienieniem tylki^HKiinli wielkiego zdenerwowania. Podobnie Anzelm:

Cłowę ku rękom splecionym pochylił i dwie grube łzy ściekły na dwie ognhtr plirr które przy ostatnich słowach wybiły się mu na policzki (II, 375).

Pćry frazą dwie ogniste plamy zastąpiła Orzeszkowa rzeczown|^BhKiV . ce, by podkreślić przyczynę wzburzenia wewnętrznego Anzelma, któn opowiadał Witoldowi o przyjaźni Andrzeja Korczyńskiego z Jerzym Ł hatyrowiczem podczas powstania styczniowego.

//>h R tokarski, Semantyka barw ar współczesne; pdszczy&Ęk, $ 87-30. Za W. Kopaliński, Słownik symboli, §. 56.

I Kolor różowy; zbliżony w potocznym rozumieniu do barwy czerwonej^{21 2} , w pobzczyżnie dziewiętnastowiecznej oznaczał T>arwę róży^/2\ żalni był przyporządkowany roślinom i istotom delikatnym. Orzeszkowa ■^korzystała tę barwę w językowej kreacji kobiet z dworu i zaścianka. Odcieniami różu oznaczyła twarze młodych panien: Justyny i Aniołki oraz [kobiet w wieku dojrzałym: Emilii, Kirłowej i Tereni, r 2. Włosy. Spośród kanonu barw do określenia włosów Orzeszkowa pykorzystała odcienie bieli, żółcieni i czerń.

I Siwe włosy ilustrują wiek postaci, toteż w Nad Niemnem białowło-sy jest staruszek Orzelski, opisywany różnymi stylistycznie synonimami jako siwowłosy (epitet), z głową okrytą srebrem siwizny (przenośnia) Hub białymi jak mleko włosami (porównanie). Siwiejące włosy są charakterystyczne także dla osób doświadczonych boleśnie przez los, zatem [.stereotypowo siwą barwą Orzeszkowa maluje wizerunek Anzelma Boha-[ tyrowicza, Andrzejowej Korczyńskiej i Benedykta Korczyńskiego, których [ los dotknął utratą bliskich w powstaniu i obciążył odpowiedzialnością za

Łalałych z pożogi.

I Kolor żółty, dla którego prototypem jest wosk, bursztyn, szafran³⁰, to Ibarwa ciepła związana z blaskiem i światłem⁴¹. Jej odcienie złoty i płetwy są typowymi kolorami włosów mieszkańców wsi. W Nad Niemnem [jasnowłosy jest Jan Bohatyrowicz, a z dużą dozą prawdopodobieństwa w młodości taki był również Anzelm, na co wskazują jego płowe (blado-|żółtawe, barwy lnu) wąsy:

blade wargi ironicznym uśmiechem drgnęły pod płowym, siwiejącym wąsem

p, 361).

i Żółcień symbolizuje energię, wschód, świt, owocowanie; złoto zaś jest [barwą Słońca³², zatem jasnowłosy Jan i złotowłosy Witold są przedstawicielami pokolenia, które stanie się opoką zdrowego moralnie i fizycznie narodu i silnego gospodarczo państwa. Oprócz Witolda jasne wło-py mają również inni przedstawiciele szlachty, jak: Kirłowa, wdowa Korczyńska i jej synowa Klotylda. Upowszechnionymi w polszczyźnie XIX

1

Zgodnie z opinią A. Wierzbickiej, The meaning of color terms: senutntics, culture md taffwtwH, „Cognitiw Linguistics", 1-1. Cyt. za: R. Tokarski. Semantyka banu we współczesnej Wkiayink, s. 183-184.

2

Por. SWfl n, 1421; SW V, 758.

" referencję rejestrują słowniki (por. SWil TT, 2274; SW VIII, 721).

^,ł Por. W. Kopaliński, Słownik    t. 506-507.

r Por SW vni, 536-539, a także W. Kopaliński, Słtmm² symboli, s 495-498 i 506-507