DSCN0286 (3)

b) czasownik (verbum)

Czasowniki odmieniają się przez: osoby, liczby, tryby, czasy, strony, (Taka odmiana nazywa się koniugacją).

2. Części mowy nieodmienne

przysłówek (adverbmm) przyimek (praepositio) spójnik (coniimctio) wykrzyknik (interiectio)

Czasownik (yerbum)

Czasowniki w języku łacińskim, podobnie jak w polskim, wyrażają czynność lub stan, np.: laborare — pracować, yalere JNbyć zdrowym Czasowniki odmieniają się przćz:

1.    liczby (numeri)

liczba pojedyncza (numerus singularis) liezba mnoga (numerus pluralis)

2.    osoby (persdnae)

trzy osoby liczby pojedynczej (ja, ty, on, ona ono) trzy osoby liczby mnogiej (my, wy, oni, one)

3.    czasy (tempora)

czas teraźniejszy (tempus praesens)

czas przeszły niedokonany (tempus imperfectum) | czasy niedokonane czas przyszły niedokonany (tempus futurum I) czas przeszły dokonany (tempus perfectum)

czas zaprzeszły (tempus plusquamperfectum) [czasy dokonane czas przyszły dokonany (tempus futurum II)

(uprzedni)    , (exactum)

4.    tryby (modi)

tryb oznajmujący (modus indicativus) tryb przypuszczający (modus coniunctivus) tryb rozkazujący (modus imperativus)

5.    strony (genera)

strona czynna (genus activum) strona bierna (genus passivum)

Uwagą 1. Czasownik użyty w którejkolwiek osobie, liczbie, stronie jednego z czasów i trybów nazywa się czasownikiem określonym (yerbum fi ni tum).

Oprócz form określonych czasownika są formy nieokreślone (verbum infinilum), do których należą: bezokolicznik. (infinitivus) imiesłów (participium)

.• rzeczownik odsłowny (gerundium) przymiotnik odsłowny (gerundiwnm) rzeczownik odsłowny (supinum.)

Podstawowe formy czasownika

\~^r .. Indicatlvus praesentis actiyi	Infinitiyus praesentis actiyi	Indicatiyns perfecti activi	Supinum
laud-o V, (chwalę) doce-o ‘ (uczę) audi-o . ..(słucham) leg-o i (czytam)	J lauda-re J (chwalić) doce-re (uczyć) audi-re (słuchać) leg-e-re (czytać)	lauday-i (pochwaliłem) docu-i (nauczyłem) audiy-i (usłyszałem) leg-i (przeczytałem)	laudatnm (aby chwalić) doctum (aby uczyć) anditum (aby słuchać) lectum 1 (aby czytać)

Wszystkie formy określone i nieokreślone czasownika tworzą się od form podstawowych, czyli od trzech tematów zasadniczych, którymi są:

. 1) temat praesentis' "

2)    temat perfecti actiyi.

3)    supinum

, Czasowniki odmieniają się w języku łacińskim według czterech koniugacji, są to:

I    koniugacja (tematy na a) lauda-re (chwal’ć)

II    koniugacja (tematy na e) doce-re (uczyć)

IV koniugacja (tematy na i) audi-re (słuchać)

III    koniugacja (tematy na spółgłoskę) leg-e-re (czytać)

Przynależność czasownika do właściwej koniugacji określamy po temacie

infinitiwu praesentis actiyi, a czasem także po temacie indicatiwu praesen-tis actiyi. Temat infinitiwu praesentis activi czasowników I, II, IV koniugacji otrzymujemy po odcięciu końcówki —re, temat infinitiwu praesentis actiyi czasowników III koniugacji otrzymujemy po odcięciu -e-re.

125