DSCF6090

460

PIOTR

i

?!

Toj

zany na karę śmierci za zdradę stanu. Wyroku nie wykonano RH Kramśf został amnestionowany.    ,

Nie wszyscy politycy czescy byli jednakże przeciwnikami Austr Partie katolickie i socjaldemokratyczna pozostały lojalne wobec monarchia końca jej istnienia. Oprócz oportunizmu i przedkładania interesów partyjki narodowe, w ich postawie dużo było również obaw przed konfrontacją ^ U jącymi uprzywilejowaną pozycję w państwie Niemcami. Lojaliści dez^S, wysiłki niepodległościowe Masaryka i Kramńra, gdyż uważali, iż szc^N pierwszy z nich, „wiedzie naród na drugą Białą Górę”. Czeski lojalizm nSS I

- ------uSi

chwianiu w roku 1917, gdy do krańcowo wyczerpanych wojną Austro-Wer/ **

9

■

Wi

■

Mt

Mi

Mi

9

Mi

B

9

częły przedostawać się z Rosji idee rewolucyjne. W tzw. Deklaracji Święta T ^ j Króli ogłoszonej 6 stycznia 1918 r. przez Generalny Sejm Ziemski Król^l Czeskiego, politycy dotychczas lojalni wobec monarchii opowiedzieli się ^*9 wem do samostanowienia i niepodległością. 29 czerwca 1918 r. Francja' i pierwsza uznała Czechosłowacką Radę Narodową, jako de facto przyszły jj Czechosłowacji. Deklaracja niepodległości była jednak dziełem politykówjJ I wych. Rada Narodowa mająca przygotować grunt pod federalizację państw I na której utworzenie cesarz Karol zezwolił manifestem z 16 października, og|9 28 października 1918 r. niepodległość Czechosłowacji.

Sytuacja Kościoła katolickiego w historycznych ziemiach czeskich i na %J wacji uległa tym samym radykalnej zmianie. Wynikało to z wyjątkowości roli, jat. I Kościół odgrywał w Austro-Węgrzech. Nie będzie chyba nadużyciem stwierdzenie I że w targanej najróżniejszego rodzaju wewnętrznymi sprzecznościami monaiJi Kościół był jednym z nielicznych filarów jedności państwa. Nic dziwnego więc_)2eI nie cieszył się on jako siła polityczna sympatią Czechów. Nastroje antyklerykalne I były silne zwłaszcza wśród elit politycznych, które początkowo dążyły do uzyska-1 nia równoprawnego z Węgrami i Niemcami statusu w ramach monarchii habs-| burskiej, zaś w czasie pierwszej wojny światowej mniej lub bardziej otwarcie w I stąpiły przeciwko niej. Lata wojny były zresztą okresem różnicowania się czeskiej f sceny politycznej pod względem poglądów na temat religii i roli Kościoła kafo-1 lickiego w państwie, co było w dużej mierze pochodną stosunku do Austro-Węgier I Można zaobserwować wyraźną korelację pomiędzy intensywnością postaw mm kościelnych poszczególnych sił politycznych a ich zdeterminowaniem w wafe'1 z państwem Habsburgów. Tak więc partie katolickie zachowały lojalność wobec I państwa prawie do końca jego istnienia, natomiast krąg polityków skupionych wo I kół Masaryka prowadził na emigracji otwartą walkę z Austro-Węgrami, głosząc I jednocześnie konieczność dokonania historycznego rozliczenia z Kościołem kajo-9 lickim¹.

Ostatni z tych obozów wywarł decydujący wpływ na kształt ustrojowy i zy 9 cie polityczne Czechosłowacji w dwudziestoleciu międzywojennym, warto więc I przyjrzeć się bliżej panującym w nim poglądom na kwestie religijne. Postacią, 9 która nadała całej grupie oblicze ideowe, był bez wątpienia Masaryk. Od czasu gM w 1918 r. objął urząd prezydencki i rezydował na praskim Zamku, ta nieform^9

¹ Czeski obóz niepodległościowy uważał, jż mimo deklarowanej neutralności, Watykan popiej swą polityką w czasie I wojny światowej de facto mocarstwa centralne. Zob. np.: E B e n ls, Svelovó Małka a naśe revoluce, 1.1, Praha 1927, s. 479-485. Było w tym dużo słuszności, nie J Benedykt XV wykonał też w czasie wojny gest dobrej woli wobec Czechów wstawiając się w Wi|| niu za skazanym na śmierć Kramarem. L. N 6 m e c, CĄurch and State iĄ'Ciechoslovakia,Ęm York 1955. s. 122.

•₀na wokół niego formacja określana była mianem Hradu. Masaryk, acz-⁵ pochodził z chłopskiej, katolickiej rodziny i w młodości był bardzo za-■ kowany religijnie, jako dorosły człowiek odsunął się od Kościoła, a ostatecznie ^ _t w roku 1880 zmienił wyznanie na ewangelicko-reformowane¹. Katolicyzm fl^a. jj_a Masaryka nie do zaakceptowania przede wszystkim dlatego, że raziła go la objawienia, tradycji i sztywnej dogmatyki, czego nie dało się pogodzić z wy-^r° wanyn¹ przez niego kultem rozumu. W jego oświeceniowej wizji świata religij-^zrl L odgrywała wprawdzie znaczną rolę, ale nie była to religijność dogmatyczna, |¹ _{z 0}gólne przekonanie o istnieniu Najwyższej Istoty. Pod tym względem Masaryk L Klasycznym przykładem deisty².

’ Należy podkreślić, że w jego przypadku niechęć do Kościoła katolickiego mia-podłoże ideologiczne i znacznie wykraczała poza dziedzinę doraźnej walki olitycznej o niepodległe państwo. Dodatkowo Masaryk wyznawał koncepcję Historiozoficzną, która głosiła, że korzenie duchowej tożsamości narodu czeskiego _stanowi husytyzm, rozumiany przede wszystkim jako ruch o charakterze religijnym, nie zaś politycznym³. Gloryfikacja herezji nie przysparzała mu, rzecz jasna, po-oularności wśród hierarchii kościelnej — Masaryk miał tam zresztą opinię anty-jderykała i politycznego prowokatora, co wynikało z przynajmniej kilku powodów, po pierwsze, Masaryk znany był jako autor głośnej w Austro-Węgrzech i Niemczech rozprawy filozoficzno-socjologicznej poświęconej samobójstwu⁴. Była to jego P^raca habilitacyjna obroniona na Uniwersytecie Wiedeńskim w 1879 r. i ogłoszona drukiem w roku 1881, w której przedstawiał samobójstwo jako zjawisko społeczne wynikające z powszechnego odchodzenia ludzi od religii. W wielu swych koncepcjach dotyczących samobójstwa, a przede wszystkim w zastosowaniu danych statystycznych do analizy tego zjawiska społecznego, Masaryk wyprzedzał, o niemal dwadzieścia lat, słynną pracę Emila Durkheima. Jakkolwiek w swej dysertacji Masaryk wypowiadał się bardzo pozytywnie o religii, jako czynniku

⁵ T. G. Masaryk, Der Selbstmord also soziale Massenerscheinung der modernen Zmlisation,

Wien 1881.

1

   Czeski historyk zajmujący się dziejami Kościoła w Czechosłowacji, Ludvik N ś m e c podaje, jżMasaryk zmieniał wyznanie dwukrotnie: w 1870 r. na greko-katolickie i po 1885 r. na protestanckie. L, N ć m e c, op. cii, s. 111. Deklarowanie kalwinizmu jako wyznania miało zresztą czysto formalny charakter. Masaryk stał się ewangelikiem, gdyż nie chciał być katolikiem, a w realiach austro-węgierskich musiał legitymować się jakimś wyznaniem.

2

   Zob. np. K. Ć a p e k, Hoyory s T.G. Masarykem, London 1941, s. 130,232-240.

3

   Istnieje wiele wypowiedzi Masaryka na ten temat. Przykładem może być passus zamieszczony

4

w książce Karela Ćapka: „Na początku nąszej chrystianizacji wahaliśmy się pomiędzy Wschodem a Zachodem: geograficznie znajdujemy się na granicy Wschodu i Zachodu i chrześcijaństwo przyszło dinas ze Wschodu, wówczas jeszcze nie oddzielonego dogmatycznie od Rzymu. Wkrótce staliśmy się częścią Zachodu religijnie, politycznie i kulturowo. [...] Później jako pierwsi w Europie — pod wpływem Zachodu —^przeprowadziliśmy odnowę Kościoła i rewolucję: przed naszą reformacją byli pojedynczy kacerze irozmaite sekty, lecz u nas po raz pierwszy reformacja stała się sprawą całego narodu”; K. Ć a p e k, op. cit., s. 252. Por. także R. S z p o r 1 u k The Political Thought of Thomas G, Masaryk, Boulder 1981, s. 87-88. Z taką interpretacją czeskich dziejów nie zgadzało się zresztą wieju wąpołczesnych Masarykowi historyków i publicystów. Najwybitniejszą wśród nich postacią był konserwatywny historyk Josef Pekaf, który uważał właśnie katolicyzm za to zjawisko, które w największym stopniu zdeterminowało czeską historię. Podobnego zdania był również Ferdi-naad Peroutka — publicysta sympatyzujący z obozem politycznym Masaryka, od 1924 roku redaktor czasopisma „Pfitomnost”., J. F i rt, Die „Burg" und die Zeitschrift Pritomnost, [w.} Die „Burg" Einflufireiehe politische Krdjfte um Masaryk und Benes t. II, Miinchen — Wien 1974, s. 113.