DSCN1679 (5)

28 Deprywacja osobowości

Dahrendorf. Lewis Coser), że jednym z warunków wybuchu konfliktu jest występowanie poczucia względnej deptywacji. W' warunkach deprywacji absolutnej pojawia się najczęściej stan apatii.

Teoria względnej deprywacji stanowić może podstawę wyjaśniania procesów inflacyjnych w gospodarce. Poczucie upośledzenia wyrastające na podstawie porównania z innymi kategoriami społecznymi wzmaga postawy roszczeniowe, znajdujące wyraz w żądaniu podwyżek dochodów (płac, świadczeń socjalnych itd.). Jeśli podwyżki te nie są powiązane ze wzrostem wydajności pracy, prowadzą do wzrostu poziomu inflacji. Dopuszczalne jest także ujęcie odwrotne, inflacja jest nie ty le wynikiem poczucia względnej deprywacji. ile jego źródłem. Wzrastająca stopa inflacji wzmacnia poczucie względnego upośledzenia, a także przekonanie o niesprawiedliwym podziale dochodu [S. Partycki 1993. s. 96]. W ujęciach tych często poszukuje się korelacji między- uzyskiwanym poziomem dochodów a poczuciem deprywacji. Przyjmuje się, że reakcje osób należących do odmiennych kategorii dochodowych są zróżnicowane. Rosnąca inflacja wytwarza w społeczeństwie atmosferę konfrontacji, prowadzącą niekiedy do wybuchu konfliktu.

Adam Podgótccki [1995. s. 271] postuluje wprowadzenie pojęcia względnej deprywacji zewnętrznej, oznaczającego rezultat porównywania standardów życia w różnych społeczeństwach. .Jeśli polska wieśniaczka uważa się za pozbawioną czegoś w porównaniu z mieszkanką polskiego miasta, sytuuje się w obrębie właściwego społecznie kręgu odniesienia. Lecz jeśli negatywnie ocenia swoją pozycję społeczno--ckonomiczną zestawiając ją z pozycją mieszkanki szwedzkiego miasta, wówczas wykracza ona poza swój układ odniesienia. Tego rodzaju deptywacja może być określona jako względna deprywacja zewnętrzna**.

Zjawisko deptywacji uznawane jest niekiedy (Erie HofTer) za czynnik pozwalający

wyjaśniać konwersję. Przynależność do ruchu religijnego pozwala jednostce na skompensowanie poczucia upośledzenia. Ch. Glock i R. Stark w ramach teorii deptywacyjnej wyjaśniają konwersję do ruchu przez wskazanie ideologii kompensującej upośledzenie jakiejś części społeczeństwa. Ujęcia tego typu rozwijane są na gruncie teorii wymiany przez R. Starka i W.S. Bainbridge‘a. Kluczową rolę odgrywa tu pojęcie .kompensatorów". tzn. wierzeń, że nagroda zostanie otrzymana. Religia dostarcza najbardziej ogólnych kompensatorów, opartych na nadprzyrodzonych przesłankach. Zakłada się, że jednostka woli jednak rzeczywiste nagrody niż kompensatory. W związku z tym wysuwana jest hipoteza, że w warunkach braku dostępu do rzeczywistych nagród ludzie skłonni są przyjmować religijne kompensatory. Tym czynnikiem tłumaczy się akces do ruchu religijnego, zapewniającego jednostce szereg różnego typu nagród — np poczucie więzi, status, władzę, dobra materialne (zob. [E. Hałas 1992. s. 105]). Wydaje się oczywiste, /e tego rodzaju wyjaśnienie trudno uznać za kompletne, tzn. obejmujące wszystkie źródła konwersji. (A.S.)

Zob. konflikt społeczny, marginalizacja, pauperyzacja. potrzeba, ruchy społeczne, socjologia ekonomiczna.

Literatura:

Hałas E.. 1992. Konwersja. Perspektywa socjologiczna. Norbcrtinum. Lublin.

Pamcki S.. 1993. S/niłeczm- wymiar inflacji.

UMCS. Lublin.

Podgórecki A . 1995. Społeczeństwo polskie.

Wyd. WSP. Rzeszów .

Deprywacja osobowości, zob. instytucja totalna.

Dcrywacja. zob. ideologia, racjonalność.

Dctcrminizm ekonomiczny, zob. socjologia ekonomiczna.

Dctcrminizm kulturowy, zob. sytua-cjonizm.