DSCN1698

Energetyczna teoria kultury 47

rozwijać lub ulegać stępieniu. Przypuszcza się, że „istnieje wzajemne powiązanie poziomu empatii z poziomem kulturalnym rodziny, stylem wychowania, dominującymi sposobami ekspresji emocjonalnej, a nawet kompetencjami językowymi rodziców i ich systemem wartości” [Z. Bartkowie/ 1996, s. 135]. Kształtowanie wrażliwości empa-tycznej stanowi niejednokrotnie element terapii w procesie resocjalizacji [ibidem, s. 143 i n.].

W ujęciach psychologicznych empatia stanowi jeden z podstawowych elementów relacji terapeutycznej. W terapii nastawionej na klienta, opracowanej przez Carla R. Rogersa, autentyczność terapeuty, bezwarunkowa akceptacja klienta oraz zdolność do wnikliwego empatycznego rozumienia stanowią czynniki warunkujące powodzenie terapii. Empatia nie jest stanem, lecz procesem. „Ów sposób bycia z drugim człowiekiem, nazywany empatycznym, ma kilka właściwości. Oznacza więc wejście w prywatny świat czyjejś percepcji i zadomowienie się w nim. Oznacza, że ma się nieustannie wyostrzoną wrażliwość na zmiany znaczeń i odczuć drugiego człowieka, na jego lęk, wściekłość i czułość, zakłopotanie, na wszystko, co on przeżywa. Oznacza, że przez jakiś czas żyje się jego życiem, poruszając się tam delikatnie, nie ferując ocen, wyczuwając znaczenia, których on prawie sobie nie uświadamia, nie próbując jednak obnażać uczuć, których osoba ta jest zupełnie nieświadoma, gdyż stanowiłoby to dla niej zbyt wielkie zagrożenie. Oznacza to również, że terapeuta daje wyraz uczuciom, jakie budzi w nim świat przeżyć klienta, gdy bez uprzedzeń i lęku spogląda na to, czego klient się obawia. Oznacza to wreszcie, że często sprawdza adekwatność swoich doznań i kieruje reakcjami klienta" [C.R. Rogers 1991, s. 9].

Empatię uważa się za jedno z podstawowych pojęć socjologii rozumiejącej (humanistycznej). Rozumienie (Verstehan) działań społecznych jednostki zakłada występowanie empatii. Podkreśla się jednak [Z. Krasnodębski 1986, s. 42-71], że naukowe wyjaśnianie działań społecznych nie jest tożsame z empatycznym wczuwaniem się. Stanisław Andreski (1992, s. 49-51] wskazuje, że „socjologia (...) zaczyna się wówczas, gdy empatyczne pojmowanie przestaje wystarczać". Przez pojmowanie empatyczne rozumie on przeświadczenie „o zachodzeniu analogii między naszymi doświadczeniami psychicznymi a doświadczeniami innych ludzi, co w praktyce polega na przypisywaniu innym ludziom takich samych myśli i uczuć, jakich my doznajemy w analogicznych warunkach". Stanisław Ossowski [1967, s. 269-272] wskazuje na cztery funkcje doświadczenia wewnętrznego („wczuwania się") w naukach społecznych: l) heurystyczną, 2) interpretacyjną, 3) wyjaśniającą mechanizm zależności, 4) uzasadniającą. (A.S.)

Zob. agresja, altruizm, ani> społeczność, socjologia rozumiejąca, współczynnik humanistyczny.

Literatura:

Andreski S., 1992. Masa Webera olśnienia i pompki. PWN, Warszawa.

Bartkowie/ Z., 1996. Pomoc terapeutyczna nieletnim agresorom i ofiarom agresji w zakładach resocjalizacyjnych. Wyd. UMCS. Lublin.

Krasnodębski /.., 1986, Rozumieme hut kiego zachowania. Rozważania o jilozojicznych podstawach nauk humanistycznych i społecznych, PIW. Warszawa.

Ossowski S,. 1967, O osobliwościach nauk społecznych [w:| tegoż: Dzieła, t. 4.0 nauce. PWN, Warszawa.

Rembowski L 1989, Empatia Studium psychologiczne. PWN. Warszawa.

Rogers C.R.. 1991. Terapia nastawiona na klienta. Grupy spotkaniowe. Thesaunis- Press, Juniorzy Gospodarki, Wrocław.

Schcler M., 1986. Istota i formy sympatii. PWN, Warszawa

Empiryzm, zob. operacjonałizacja, pozytywizm.

Energetyczna teoria kultury, zob. zasada ekonomii wysiłku.