DSCN1745

dług wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań”. W myśl tego ujęcia kultura obejmuje dwie klasy zjawisk: zachowania ludzkie oraz przedmioty stanowiące rezultaty tych zachowań.

Alfred L. Kroeber i Clyde Kluckhohn [1952] wyróżnili sześć typów definicji: I. Definicje opisowo-wyliczające; przykładem jest definicja Edwarda Tylora: „kultura. czyli cywilizacja, jest to złoZona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa”. Wadą tego typu ujęć jest ich niekompletność (zawsze można bowiem wskazać jeszcze inne, nie wymienione, dziedziny kultury) oraz niejasność przyjętych kryteriów ich wyodrębniania. 2. Definicje historyczne; kładzie się w nich nacisk na czynnik tradycji konstytuujący kulturę; wskazuje się procesy dorobku i dziedziczenia kulturowego. Przykładem jest określenie przedstawione przez Stefana Czarnowskiego [1956, s. 13]: „Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń”. Dalej S. Czarnowski podkreśla, że kulturą jest „całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie” [ibidem, s. 20]. 3. Definicje normatywne - podporządkowanie normom uznaje się za najistotniejszą cechę zachowań; kultura rozumiana jest tu jako odrębny styl życia. „Kultura jest to przyjęty zwyczajowo sposób działania, odczuwania i myślenia wybrany przez społeczeństwo spośród nieskończonej liczby i różnorodności możliwych potencjalnie sposobów bycia” [A.L. Kroeber 1989, s. 323]. 4. Definicje psychologiczne; akcentuje się w nich aspekty psychiczne kształtowania kultury, procesy uczenia się, przyswajania kultury oraz wytwarzania nawyków i postaw społecznych. S. Definicje strukturalistyczne; zwraca się w nich uwagę na elementy poszczególnych kultur i ich wzajemne powiązania w odrębną całość, tworzącą strukturę kultury. 6. Definicje genetyczne; zwraca się w nich uwagę na pochodzenie kultury, traktując ją jako przeciwstawienie naturze; sposób przystosowania się człowieka do środowiska.

Przez kulturę w ujęciu szerokim rozumie się zwykle to wszystko, co zostało wytworzone przez człowieka. Na tej podstawie kulturę odróżnia się od „natury" (por. wskazane definicje genetyczne). Kultura jest poniekąd sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka. Przeciwstawianie obu pojęć pozwala jedynie na przeprowadzenie koniecznych rozróżnień semantycznych. Nie należy wiązać tego z żadną ideologią głoszącą prymat jednego z tych czynników nad drugim. W dobie ruchów ekologicznych podkreśla się bowiem konieczność harmonii między tymi dwoma kompleksami. Johann Gottfried Herder kulturę uznawał za narzędzie przystosowawcze człowieka do życia, pozwalające rekompensować niedostatki fizycznego wyposażenia człowieka w walce o byt.

Zasadniczym elementem kultury są wartości. Przyjmuje się, że bez wspólnego dążenia do pewnych wartości nie może istnieć żadna grupa społeczna i szersza zbiorowość. Andrzej Tyszka [1993] podkreśla, że „kultura jest kultem wartości”. A.L. Kroeber (1989, s. 322] twierdzi, że „badanie wartości jest właściwą i konieczną częścią badania kultury'”. Paweł Rybicki [1979] wskazywał na trzy podstawowe zakresy kultury: I) pogląd na świat - wyobrażenia o święcie i siłach nim rządzących; 2) treści moralne - przekonania na temat dobra i zła. będące regulatorem ludzkich zachowań; 3) dążenie do piękna, znajdujące swój wyraz w sztuce i kanonach estetycznych. Widać tu wyraźnie nawiązanie do rozróżnianych już w okresie starożytności trzech wartości najwyższych: prawdy, dobra i piękna. Podobny