DSCN1769

Nomenklatura 117

^ Innych osób cieszących się jej zaufaniem; 2) zbiorowość osób - głównie członie rządzącej partii komunistycznej - zaj-ju^sycli najważniejsze stanowiska w pańcie (zwłaszcza w administracji i gospo-

jjK§

Adam Podgórecki [1994, s. 112] nomenklaturę określa jako grupę specjalistów, Itórzy zgadzają się służyć lojalnie aktualnie sprawującym władzę, i są oficjalnie traktowani jako godni zaufania. Nomenklatura jest grupą ekspertów uznających tę samą Ideologię i zatrudnianych po to, aby zdefiniować. zrozumieć i rozwiązać problemy w specyficzny, oczekiwany sposób [ibidem, i 122]. W skład nomenklatury' komunistycznej wchodzili nie tylko członkowie partii, lecz również osoby bezpartyjne, trzymane głównie na pokaz [A. Podgórecki 1995, s.218].

System nomenklaturowy wprowadzony zastał w Rosji po zwycięstwie rewolucji bolszewickiej 1917 r. W okresie póżniej-szym obowiązywał we wszystkich krajach .obozu socjalistycznego”. System ten polepi jp obsadzaniu stanowisk kierownicach przez ludzi mających rekomendację partyjną" [W. Morawski 1994, s. 200-201]. Zapewniało to daleko idącą kontrolę partii komunistycznej nad przebiegiem życia spoconego i politycznego. Nomenklatura mott być ujmowana jako system umacniania panowania ekonomicznego i politycznego. Osoby nie będące członkami partii komunistycznej ani nie cieszące się jej zaufaniem K miały możliwości awansu zawodowego, w tym zwłaszcza objęcia wysokiego stanowiska kierowniczego. Równocześnie jest to sposób, w jaki władze zapewniają dystry-tweję nagród dla osób lojalnych (zob. [K M. Słomczyński, J.-H. Lee 1993, s. 283]), a także nabór nowych członków w swoje szeregi. Niejednokrotnie były to osoby najbardziej dynamiczne i ambitne, w wielu Jtdnak przypadkach zwyczajni karierowi-« (zob. [K.W. Frieske 1994]). Należy przypomnieć, te w szeregi każdej partii rządzącej napływa stosunkowo duża liczba

osób liczących wyłącznie na osiągnięcie z tego tytułu jakichś korzyści.

Nomenklaturę określa się jako klasę panującą w państwach socjalistycznych. Jacek Wasilewski i Edmund Wnuk-Lipiński [1995, s. 69] wyróżnili w Polsce osiem kategorii komunistycznej nomenklatury w 1988 r.: ,,I) aparat partyjny na szczeblu Komitetu Centralnego; 2) aparat partyjny niższego szczebla (sekretarze Komitetów Wojewódzkich); 3) posłowie, wyższa administracja państwowa i rządowa; 4) wyższa administracja szczebla wojewódzkiego; 5) przywódcy organizacji masowych szczebla centralnego; 6) nomenklatura gospodarcza: dyrektorzy i zastępcy dyrektorów zakładów znajdujących się pod bezpośrednią kontrolą KC; 7) nomenklatura kulturalna, tj. zajmujący czołowe stanowiska decyzyjne w mass mediach, nauce, kulturze; 8) wyższa służba zagraniczna: ambasadorowie, pierwsi sekretarze ambasad, szefowie placówek zagranicznych, reprezentanci Polski w instytucjach międzynarodowych”.

Po upadku systemu komunistycznego w Polsce nomenklatura - rozumiana jako grupa osób - nie przestała istnieć. Co najmniej od 1988 r. obserwuje się proces tzw. uwłaszczenia nomenklatury, czyli przejmowania majątku państwowego przez wysokiego szczebla działaczy gospodarczych, wywodzących się z partii komunistycznych (PZPR i ZSL). Ten sposób „prywatyzacji" spowodował, że trzon środowisk gospodarczych w Polsce stanowią byli działacze partii komunistycznych. Na tej podstawie fazę przejściową - po odejściu od gospodarki planowej - określa się niekiedy mianem „kapitalizmu nomenklaturowego" (J. Staniszkis).

Badania dotyczące przedstawicieli komunistycznej eks-nomenklatury zmierzają do ustalenia odpowiedzi m.in. na następujące pytania: I) czy istnieją zbieżne zachowania (strategie) jej członków; 2) czy występują wspólne elementy świata duchowego, takie jak wspólnie podzielane orientacje aksjologiczne, ethosowe oraz wzory