DSCN1769

Nomenklatura 117

^ innycli osób cieszących się jej zaufali ’) zbiorowość osób - głównie członków rządzącej partii komunistycznej - zaj-pgących najważniejsze stanowiska w pań-orie (zwłaszcza w administracji i gospodarce).

Adam Podgórecki [1994, s. 112] no-menklaturę określa jako grupę specjalistów, którzy zgadzają się służyć lojalnie aktualnie sprawującym władzę, i są oficjalnie traktowi jako godni zaufania. Nomenklatura d grupą ekspertów uznających tę samą ideologię i zatrudnianych po to, aby zdefi-śonać, zrozumieć i rozwiązać problemy | specyficzny, oczekiwany sposób [ibidem, s, 122]. W skład nomenklatury komunistycznej wchodzili nie tylko członkowie partii, lecz również osoby bezpartyjne, trzymane głównie na pokaz [A. Podgórecki 1995, s.218).

System nomenklaturowy wprowadzony zastał w Rosji po zwycięstwie rewolucji bolszewickiej 1917 r. W okresie późniejszym obowiązywał we wszystkich krajach .obozu socjalistycznego”. System ten polepi „na obsadzaniu stanowisk kierownicach przez ludzi mających rekomendację partyjną” [W. Morawski 1994, s. 200-201). Zapewniało to daleko idącą kontrolę partii komunistycznej nad przebiegiem życia społecznego i politycznego. Nomenklatura mott być ujmowana jako system umacniania panowania ekonomicznego i politycznego. Osoby nie będące członkami partii komunistycznej ani nie cieszące się jej zaufaniem nie miały możliwości awansu zawodowego, w tym zwłaszcza objęcia wysokiego stanowiska kierowniczego. Równocześnie jest to sposób, w jaki władze zapewniają dystry-tweję nagród dla osób lojalnych (zob. [KAŁ Słomczyński, J.-H. Lee 1993, s. 283]), i także nabór nowych członków w swoje szeregi, Niejednokrotnie były to osoby najbardziej dynamiczne i ambitne, w wielu jednak przypadkach zwyczajni karierowicze (zob. [K.W. Frieske 1994]). Należy przypomnieć, że w szeregi każdej partii rządzącej napływa stosunkowo duża liczba osób liczących wyłącznie na osiągnięcie z tego tytułu jakichś korzyści.

Nomenklaturę określa się jako klasę panującą w państwach socjalistycznych. Jacek Wasilewski i Edmund Wnuk-Lipiński [1995, s. 69] wyróżnili w Polsce osiem kategorii komunistycznej nomenklatury w 1988 r.: „1) aparat partyjny na szczeblu Komitetu Centralnego; 2) aparat partyjny niższego szczebla (sekretarze Komitetów Wojewódzkich); 3) posłowie, wyższa administracja państwowa i rządowa; 4) wyższa administracja szczebla wojewódzkiego; 5) przywódcy organizacji masowych szczebla centralnego; 6) nomenklatura gospodarcza: dyrektorzy i zastępcy dyrektorów zakładów znajdujących się pod bezpośrednią kontrolą K.C; 7) nomenklatura kulturalna, tj. zajmujący czołowe stanowiska decyzyjne w mass mediach, nauce, kulturze; 8) wyższa służba zagraniczna: ambasadorowie, pierwsi sekretarze ambasad, szefowie placówek zagranicznych, reprezentanci Polski w instytucjach międzynarodowych”.

Po upadku systemu komunistycznego w Polsce nomenklatura - rozumiana jako grupa osób - nie przestała istnieć. Co najmniej od 1988 r. obserwuje się proces izw. uwłaszczenia nomenklatury, czyli przejmowania majątku państwowego przez wysokiego szczebla działaczy gospodarczych, wywodzących się z partii komunistycznych (PZPR i ZSL). Ten sposób „prywatyzacji" spowodował, że trzon środowisk gospodarczych w Polsce stanowią byli działacze partii komunistycznych. Na tej podstawie fazę przejściową - po odejściu od gospodarki planowej - określa się niekiedy mianem „kapitalizmu nomenklaturowego" (J. Staniszkis).

Badania dotyczące przedstawicieli komunistycznej eks-nomenklatury zmierzają do ustalenia odpowiedzi m.in. na następujące pytania: I) czy istnieją zbieżne zachowania (strategie) jej członków; 2) czy występują wspólne elementy świata duchowego, takie jak wspólnie podzielane orientacje aksjologiczne, ethosowe oraz wzory