DSCN1969

podstawę interesujących wniosków, dotyczących datowania schyłku kultury pomorskiej na tych terenach.

1.18. Inne ozdoby. Poza wymienionymi tu elementami kolczyków, na stanowiskach kultury pomorskiej spotykane są inne przedmioty, które również wchodziły w skład ozdób uszu. Należą do nich m.in. płytki z piaskowca (Jabłkowo — 106), blaszki brązowe zwinięte cylindrycznie (Huta — 104) czy muszelki rzeczne (Gołębiewo Średnie — 88). Spo-radyczność ich występowania, niedostatki opisu oraz brak analogii nie pozwalają na jednoznaczną interpretację tych znalezisk. Z tych też względów zostały one pominięte w dalszym opracowaniu.

1.17. Analiza kartograficzna ozdób interpretowanych jako kolczyki lub elementy kolczyków pozwala zauważyć, że na całym obszarze ich występowania zarysowują się 3 strefy charakteryzujące się różnym natężeniem znalezisk należących do poszczególnych typów tych ozdób (por. mapy 2—5).

Strefa 1 obejmuje obszar leżący na pn. od linii przebiegającej w przybliżeniu na wysokości Kartuz i Żukowa. Od wsch. i pn. strefa ta zamknięta jest linią brzegową Bałtyku, a na zach. sięga po dolną Łupawę.

Strefa 2 obejmuje pozostały obszar województwa gdańskiego oraz pas leżący wzdłuż prawego brzegu Wisły, na płd. od strefy 1.

Do strefy 3 należą pozostałe obszary występowania kolczyków, charakteryzujące się znacznym rozproszeniem znalezisk.

Udział poszczególnych elementów w znaleziskach z wymienionych stref przedstawia się następująco: paciorki kościane, spiralki typu salte leone, kolczyki spiralne, wisiorki trójkątne i trapezowa te oraz kółka brązowe i żelazne, występujące jako samodzielna ozdoba uszu, szczególnie licznie spotykane są w strefie 1. Paciorki szklane i muszle Kauri przeważają w strefie 2. Paciorki bursztynowe i gliniane, wisiorki binoklowate oraz łańcuszki brązowe w obu wymienionych strefach występują w zbliżonych ilościach, natomiast łańcuszki w połączeniu z wisiorkami trójkątnymi i trape-zo waty mi zdecydowanie dominują w strefie 1. Wisiorki groszkowate oraz kolczyki taśmowate, w stosunku do znalezisk z pozostałych obszarów, liczniej pojawiają się na stanowiskach położonych w strefie 3 (por. Wołągiewicz 1979, zest. 11 A).

Interpretacja takiego rozrzutu poszczególnych elementów kolczyków jest na obecnym etapie znajomości kultury pomorskiej bardzo trudna. Można jedynie zauważyć, że w strefie 1 koncentrują się ozdoby przede wszystkim pochodzenia, jak się wydaje, lokalnego, związane głównie z miejscową wytwórczością brązowniczą. Elementy importowane szczególnie licznie wykorzystywanej nia kolczyków w strefie 2, będącej byt rem pierwszego etapu dystrybucji ozdób 1 jących na Pomorze Wschodnie i połttóąjg jp miast w strefie 3 stosunkowo często *potvt- 1 ozdoby o cechach interregionalnych (wklc* ■ I szkowate), a także pojawiające się w wyniku h taktów z kulturą jastorfską kolczyki taśmo

2. KOLCZYKI A TYPY POPIELNIC

Próba analizy chronologicznej elementów u, a rżących kolczyki wykonana może być jedyni* oparciu o ich korelacje z popielnicami, rtmoy cymi dla omawianych zabytków bezpośredni ^ tekst. Wydaje się, że szczególnie cenne będzie u I nalizowanie współ występowania form kolczyk § z poszczególnymi typami popielnic twarzowym i bowiem jedynie one doczekały się próby w miar, obiektywnej, opartej o metody statystyczne, analizy typologicznej (Kruk 1969). Pomimo zastn*. żeń, jakie może budzić ocena przynależności hu-kretnych zabytków do wydzielonych typów, sto-sunkowo ogólny podział popielnic na trzy wiodące j typy A, B, C (odzwierciedlający jednak rzeczywj. ste współ występowanie cech), ułatwia zastoscw* nie tego opracowania w praktyce, czyniąc je szczególnie przydatnym dla celów niniejszej pracy. K | za trzema głównymi typami uwzględniłam także pośrednie A/B i B/C, których wydzielenie postula- I je J. Kruk (1969, s. 108, ryc. 8). Zaliczyłam do nieb j popielnice, których cechy formalne stawiają owe naczynia na pograniczu zasadniczych typów.

Osobno rozpatruję kolczyki współ występujące z popielnicami twarzowymi o nieznanym lub niemożliwym do rozpoznania typie. Odrębną grupę stanowią również popielnice nietwarzowe, które dla potrzeb pracy podzieliłam według kryteria: formy naczynia. Analiza pozostałych znalezisk kolczyków, pochodzących z popielnic nieokreślonych, posiada jedynie walor ogólnego zestawienia rodzajów ozdób w nich występujących.

2.1. Popielnice twarzowe typu A (Ryc. 3), wyposażone w kolczyki, wystąpiły w 28 zespołach. Koncentrują się w zach. części b. pow. lęborskiego oraz na obszarze trójkąta utworzonego przez miejscowości: Skarszewy, Tczew, Starogard Gdański, tj. w pobliżu płd. granicy występowania kolczyków na Pomorzu Wschodnim. Sporadyczne znaleziska popielnic typu A znane są również z okolic Kolbud, ze stanowisk usytuowanych po obu itr-nach rzeki Raduni oraz % Wielkopolski (Rządkowo — 259, Sulechów — 294a, Tłukom — 311).

Najprostszym typem ozdoby występującym z popielnicami typu A, a równocześnie atosankowo częstym, są kółka brązowe lub żelazne awttaat

198