DSCN2053 (3)

W niektórych tkankach spotyka się pojedyncze komórki wydzielnicze, np. komórki garbnikowe, jako wydzielnicze idioblasty. Charakterystycznymi utworami wydziel-niczymi, występującymi wewnątrz organów, są komórki mleczne, które często tworzą długie, rozgałęzione systemy, wielojądrowe i pozbawione popizT cznych ścian komórkowych, nazywane rurami mleczn y m i '(rys. 4.30A).

Rys. 4.30. Utwory wydzielnicze wewnętrzne. A — rury mleczne, B — kolejne stadia rozwoju ton®⁰ żywicznego, C — wewnętrzny zbiornik olejków lotnych u pomarańczy

Rury mleczne powstają albo z pojedynczych komórek mlecznych, które rozrastają się i stają się wielojądrowe w wyniku następujących po sobie podziałów jądrowych, którym nie towarzyszą podziały komórki, albo też w wyniku połączenia się ustawionych szeregowo wielu komórek mlecznych, między którymi częściowo lub całkowicie zanikają dzielące je Ściany. W związku z tymi dwoma sposobami powstawania wiclojądrowych rur mlecznych rozróżniamy rury mleczne nieczłonowane (powstają z jednej komórki) i członowane (powstają z wielu komórek). Sok mleczny wydzielany przez komórki mleczne stanowi zawiesinę różnych substancji: cukrów, olejków lotnych, wosków, żywic, gum, białek, skrobi itd. U niektórych roślin zawiera on trujące alkaloidy (np. składniki opium występujące w soku mlecznym niedojrzałych makówek maku lekarskiego — Papaver somniferum) albo też inne cenne surowce przemysłowe, jak kauczuk i gutaperka. Szczególnie dużo kauczuku zawiera sok mleczny drzewa kauczukowego Hevea brasiliensis, uprawianego w celu otrzymania tego surowca. Sok mleczny może być bezbarwny lub też mieć zabarwienie białe, żółte, pomarańczowe, brązowe. W komórkach mlecznych stanowi on zasadniczo zawartość wodniczek, choć granica między wodniczką a cytoplazmą w tych komórkach nie jest wyraźna.

Produkty utworów wydzielniczych, znajdujących się wewnątrz organów roślinnych, mogą także występować poza obrębem komórek, w specjalnych kanałach lub zbiornikach. Typowym przykładem są kanały żywiczne sosny, które powstają w wyniku rozsunięcia się komórek wydzielniczych i wytworzenia regularnego, połączonego systemu przestworów międzykomórkowych, do którego wydzielana jest żywica (rys. 4.30B). Kanał taki składa się więc z otoczonych komórkami żywicorodnymi połączonych przestworów międzykomórkowych, w których znajduje się żywica. Żywica jest ważnym surowcem wydobywanym z drzew szpilkowych dla celów przemysłowych.

Innym przykładem są zbiorniki olejków lotnych w owocach i liściach cytrusowych. Zbiorniki te są przestworami międzykomórkowymi innego typu, powstają w wyniku rozpadu komórek wydzielniczych, które wytwarzają olejki nadające tym owocom charakterystyczny aromat (rys. 4.30 C).

Funkcjonalne układy tkankowe

Wysokie potencje morfogenetyczne dały roślinom naczyniowym możliwość dużej specjalizacji budowy i, co za tym idzie, wysokiej sprawności poszczególnych funkcji Fizjologicznych oraz przystosowania się do rozmaitych warunków klimatycznych i siedliskowych. Specjalizacja budowy wyraża się w istnieniu organów i układów tkankowych o wysokiej wydajności w pełnieniu określonych funkcji. Z tego punktu widzenia można wśród tkanek wyróżnić pewne układy funkcjonalne, takie jak:

—    układ twórczy (merystemy),

—    układ okrywający (epiderma, peryderma),

—    układ chłonny (epiderma korzenia z włośnikami),

~ układ fotośyntetyzujący (miękisz zieleniowy),

141