DSCN2166

System* bazujące na sieciach transferu informacji finansowej 89

wych systemy bankowe są powiązane w rozległa sieć, przekraczającą często swymi rozmiarami bariery organizacyjne.

Przykładem takiej automatycznej izby rozliczeniowej może być Krajowa Izba Rozliczeniowa (KIR), działająca w Polsce już ponad dziesięć lat. Jej powstanie i funkcjonowanie było wynikiem przemian dokonujących się w polskim systemie finansowym. Rozwój gospodarki rynkowej oraz wynikający z tego wzrost liczby podmiotów gospodarczych i dokonywanych przez nich operacji spowodował zmianę wymagań wobec systemu płatności. Odpowiedzią na te wymagania stało się utworzenie nowego systemu rozliczeń polegającego na rejestracji przez banki wzajemnych wierzytelności i składaniu zleceń ich rozliczania w Narodowym Banku Polskim. Wymiana zleceń między nimi dokonywana może być poprzez¹³⁹¹:

—    Krajową Izbę Rozliczeniową SA, instytucję specjalnie powołaną do tego celu,

-    banki pośredniczące, prowadzące rachunki dla innych banków np. spółdzielczych,

—    bezpośrednią kompensację zleceń między bankami na zasadzie wzajemnych porozumień,

-    Narodowy Bank Polski dla zleceń wysokokwotowych realizowanych w czasie rzeczywistym - system SORBNET.

Na rys. 10 przedstawiono schemat systemu płatności rozrachunków w Polsce.

W centralnej części schematu znajduje się - będący w strukturach NBP-owskich - system rozliczeniowy SORBNET (System Obsługi Rachunków i Banków - wersja sieciowa). System ten umożliwia przeprowadzenie rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym na rachunkach bieżących banków w banku centralnym. Odbywa się to na zasadzie zlecenia NBP przez banki operacji uznaniowych drogą przesiania zleceń płatniczych obciążających ich rachunki, realizowanych w przypadku posiadania przez nie wystarczających środków pieniężnych. Podobnie NBP realizuje własne zlecenia sprzedaży znaków pieniężnych, zapłaty, prowizji, opłat i odsetek. W 2003 r. przeniesiono do SORBNET-u realizację wysokokwotowych zleceń klientów banków.

^u*ł Podstawowe akty prawne dotyczące systemu rozrachunków to: ustawa o Narodowym Banku Polskim z 29 sierpnia 1997 r. - określająca podstawowe cele i zadania NBP. do których należy m in. uchwalanie warunków otwierania i prowadzenia rachunków banków przez NBP oraz organizacja rozliczeń międzybankowych, ustana Prawo bankowe z 29 sierpnia 1997 r. - na jej podstawie banki mogą tworzyć izby rozliczeniowe w celu wymiany zleceń płatniczych oraz ustalania wzajemnych zobowiązań i należności wynikających z tych zleceń, zarządzenie Prezesa Narodowego Banku Polskiego z 29 maja 1998 r. w sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków, zarządzenie nr 6/2000 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z 6 kwietnia 2000 r. w sprawie sposobu przeprowadzania rozrachunków międzybankowych, regulamin dokonywania czynności w zakresie rozliczeń przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA - który określa wzajemne obowiązki KIR SA i banków, harmonogram wymiany zleceń płatniczych w systemach obsługiwanych przez KIR SA. a także procedury wykluczenia uczestnika stosowane w przypadku braku wystarczających środków pieniężnych do realizowania rozrachunku.