DSCN2381 (2)

32

Piotr Majn

skala około 100 tys. członków²⁴.1 marca 1946 r. dekretem KRN utworzono na Ziemiach Odzyskanych, Straż Obywatelską - strukturę zdecentralizowaną, powoływaną w powiecie lub gminie, dla zapewnienia ładu publicznego.

W1946 r. wymienione organy, wypełniające funkcje policyjne, liczyły około 250 000 funkcjonariuszy, żołnierzy i pracowników²⁵. Podstawa prawna ich działalności była zarówno wątła, jak i zróżnicowana. Dla Milicji Obywatelskiej, Straży Obywatelskiej oraz Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, były to dość lakoniczne dekrety - jak na regulowaną materię. Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej powstały na podstawie uchwały Rady Ministrów. Wojska Ochrony Pogranicza wywodziły swoje prawne umocowanie z rozkazu naczelnego dowódcy Wojska Polskiego, a dysponujący niemal nieograniczonymi uprawnieniami aparat bezpieczeństwa publicznego, był pozbawiony jakiegokolwiek prawnego instrumentarium.

Zarysowane uwarunkowania nie pozwalają na precyzyjne - poparte analizą prawa stanowionego - scharakteryzowanie głównych zasad, funkcjonowania aparatu policyjnego w pierwszych latach powojennych. Odwołując się jednak do praktyki poszczególnych formacji można stwierdzić, że poza Strażą Obywatelską, wszystkie pozostałe miały charakter organów rządowych, budowanych z odwołaniem się do zasad centralizacji i polityzacji. Ostatnia z tych zasad nie oznaczała naturalnie politycznej dowolności w dysponowaniu aparatem policyjnym, bowiem uprawnienie to było zastrzeżone wyłącznie dla partii komunistycznej.

Wspomniane zasady, ukształtowane u zarania powojennej rzeczywistości zostały uzupełnione na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych, praktyką narastającej koncentracji aparatu policyjnego. Praktycznie zdecydowało o tym Biuro Polityczne KC PPR na posiedzeniu w dniu 23 października 19-18 r., akceptując zgłoszony przez szefa resortu bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza, projekt zespolenia poszczególnych formacji policyjnych²⁶. Realizacja tego procesu została zapoczątkowana rozkazem nr 205 ministra Obrony Narodowej z 4 grudnia 1948 r., dotyczącym trybu postępowania w czasie przekazywania Wojsk Ochrony Pogranicza (WOP) w podległość, ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego; formalnie nastąpiło to 1 stycznia 1949 r.

²⁴    Szerzej j. Pytel, Organizacjo i działalność Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej w latach 1946-1983, Warszawa 1984.

²⁵    W bilansie tym pominięto siły NKWD, które wspomagały polski aparat represji do marca-kwietnia 1947 r.; szerzej A. Chmiolarz, Działalność NKWD no ziemiach polskich n- lalach 1944-1949, w: System represji stalinowskich w Polsce 1944-1956. Represje tu marynarce Wojennej, pod red. 1; Halagidy, Gdańsk 2003.

²⁴ AAN, KC PPR, sygn. V-2, Protokół nr 34 posiedzenia Biura Politycznego z 23 października 1948 r. Fragmenty protokołu dotyczące omawianej kwestii wraz z załącznikami zostały opublikowane w: Aparat bezpieczeństwa w lalach 1944-1956. Taktyka, startego, metody, cz. II: Ula 1946-1949, oprać. A. Paczkowski, Warszawa 1996. a. 13-17. Ten sam protokół w pełnej wersji, jednakże bez załączników, został opublikowany w: P. Majer, Milicio Olnmn-tdska.... a. 212-213.