DSCN4049

4« WPROWADZENIE DO EWOl.UC' CZt.OWIEKA

I

Topografia o dużym wikaryzmte

Topografia o małym wikaryzmia

Tereny

trawiaste

Tereny lesiste

i

|

I

ZMIANY KLIMATYCZNE I ZRÓŻNICOWANIE TOPOGRAFICZNE: W czasie ochłodzenia kli-maiu regiony o dużym zróżnicowaniu topograficznym będę siedzibą wielu populacji wikarian-tów, które stają się izolowane z powodu niezdolności organizmów do przenikania poprzez bariery izolacyjne i poszukiwania odpowiednich siedlisk. [Dzięki uprzejmości Eliubeth Vrby)

się i poszukiwanie dogodnych siedlisk. W czasie globalnych ochlodzen gatunki wędrują w stronę niższych szerokości geograficznych, w czasie okresów cieplejszych - w kierunku przeciwnym. Ponieważ różne gatunki mają różne granice tolerancji, ekosystemy nie migrują en masse; dochodzi do ich podziałów, a u rezultacie do tworzenia się nowych zbiorowisk.

Możliwe są też inne reakcje biotyczne na zmiany klimatu, zwłaszcza gdy przekroczony zostanie próg tolerancji - a mianowicie wyginięcie lub specjacja. Reakcje te stanowią sedno hipotezy siedliskowej, którą wylansowala Elisabeth Vrba, biolog z Uniwersytetu Yale. Choć hipoteza ta składa się z wielu części, można ją sprowadzić do prostego twierdzenia: reakcje gatunków .na zmiany klimatyczne stanowią główną silę napędową ewolucji. Głównym mechanizmem takiej zmiany jest wikaryztn, czyli powstawanie populacji allopatrycznych z populacji niegdyś ciągłych, za sprawą bądź tworzenia się barier fizycznych, bądź przenikania części populacji poprzez takie bariery. Populacje allopatryczne od chwili powstania są zagrożone wymarciem, a równocześnie zyskują szansę specjacji (por. rozdział 4).

7 powodu odmienności przystosowań różne typy gatunków wykazują zróżnicowaną wrażliwość na zmiany klimatyczne. Gatunki przystosowane do życia w wyższych temperaturach - takie jak składające się na lasy równikowe i żyjące w nich zwierzęta - skupione są wokół równika i mają szeroki zasięg w okresach ciepłych. Lasy i tereny trawiaste klimatu umiarkowanego zyskują przewagę pod większymi szerokościami geograficznymi. Spadek temperatury w skali globu spowoduje ogół-

Czas    „„

(miliony    ^Kllmal

Epoka    lal temu}'*— Zimny    Ciepły —►    Główne zdarzenia

Plejstocen	-0-5 fi- “	Zimny do chłodnego	^3ierwsze wyjście z Afryki 1
Pllocen	fi -	cT Cieplejszy, sezonowy Zimny, suchy, bardzo sezonowy	-herwsi ludzie w Alryce
			Wysycha M. Śródziemne 1
Miocen	24-	V___Zimny, wilgotny, sezonowy j Ciepły Mokry C Sezonowy	Pojawienie się rozwiniętych człekokształtnych Człekokształtne różnicują 1 się w Afryce
Oligocen	35-	Zimny c. Suchy kAagodny	Wymarcie naczelnych 1 na kontynentach
		Łagodny J Ciepły Mokry	północnych Najwcześniejsze .wyższe’ naczelne
Eocen		Łagodny \ Ciepły \ Mokry )	Najwcześniejsze naczelnej .współczesnego* typu Różnicowanie się
Paleocen	CC
Kreda	i	»	wczesnych naczelnych Masowe wymierania

ZMIANY KLIMATYCZNE OD SCHYŁKU OKRESU KREDOWEGO: Erę kcnozoiczną charakteryzuje ogólny trend do ochładzania z miejscowymi fluktuacjami, którego kulminacji) jest epoka zlodowaceń plejstoceńskich. W kolumnie z prawej strony podano zasadnicze wydarzenia w ewolucji naczelnych. | Dzięki uprzejmości I. Tattersalla]

ną migrację w kierunku równika, prowadząc do drastycznego ograniczenia areału dostępnego dla lasu równikowego, którego reakcją będzie zmniejszenie zasięgu i rozczłonkowanie. Przesuwając się ku równikowi, tereny trawiaste mogą zająć równic dużą powierzchnię jak uprzednio, zostawiając za sobą połacie stosownych dla wikariantów siedlisk, na które wkiacza tundra. Tak więc w czasie oziębienia klimatu gatunki ciepłolubne będą w większym stopniu podlegać wymieraniu i specjacji niż gatunki przystosowane do życia w niższych temperaturach. Z odwrotną sytuacją będziemy mieli do czynienia w okresach globalnego ocieplenia. Ze względu na ogólny trend do ochładzania klimatu w ciągu ostatnich 20 milionów lat, przeważać będzie pierwsza tendencja.

Między poszczególnymi gatunkami zarówno zimno-, jak i ciepłolubnymi -istnieją oczywiście różnice. Niektóte gatunki mają specjalne wymagania siedliskowe, podczas gdy u innych, „generalisiow", wymagania te są uogólnione (określę-