DSCN4042

WPROWADZENIE DO EWOLUCJI CZŁOWIEKA

44

żych i ciągłych (specjacja sympatryczna), to procesy, które sprzyjają tworzeniu się takich populacji, można uznać za potencjalną siłę napędową ewolucji. Środowisko fizyczne tworzy dwojakiego rodzaju warunki, w których mogą zachodzić takie procesy. Po pierwsze, na skalę lokalną bądź globalną może zmienić się topografia, zwykle w wyniku działania mechanizmu tektoniki płyt. Po drugie, liczne czynniki, w tym niektóre skutki tektoniki płyt, mogą powodować globalne zmiany klimatyczne.

Skorupa ziemska to istna układanka złożona z kilkunastu głównych płyt tektonicznych, które znajdują się w stanie ciągłego powstawania i niszczenia, co sprawia, że są w nieustannym ruchu. Na wielu płytach znajdują się masywy lądowe zbudowane ze skał o mniejszej gęstości niż skały podłoża i płyty skorupy oceanicznej; w rezultacie kontynenty również znajdują się w stanie (niezmiernie powolnego) ruchu, przemieszczając się wokół globu jak ruchoma układanka. Od czasu do czasu kontynenty łączą się bądź oddzielają od siebie, co prowadzi niekiedy do powstawania mniejszych fragmentów. Wówczas zespoły biotyczne, które kiedyś występowały łącznie, mogą zostać rozdzielone, a zespoły uprzednio niezależne -mogą połączyć się ze sobą.

Na przykład małpy zwierzokształtne Starego Świata i małpy zwierzokształtne Nowego Świata wywodzą się z tego samego pnia, ale zaczęły odrębną ewolucję, kiedy Ameryka Południowa i Afryka oddzieliły się od siebie około 50 milionów lat temu. Torbacze żyjące w Australii, która straciła kontakt z masywami kontynentalnymi Starego Świata ponad 60 milionów lat temu, ewoluowały w izolacji od ssaków łożyskowych, dopóki łożyskowce nie dostały się tam za sprawą ludzi. Kiedy zaś Przesmyk Panamski połączył obie Ameryki około 3 milionów lat temu, doszło do wymiany, która zmieszała zespoły biotyczne ewoluujące oddzielnie przez dziesiątki milionów lat. Gatunki azjatyckie i gatunki żyjące na subkontynencie indyjskim zmieszały się ze sobą po połączeniu tych kontynentów, co nastąpiło mniej więcej 45 milionów lat temu. Ciągłe przesuwanie się Indii w kierunku północnym spowodowało ostatecznie wypiętrzenie się łańcucha Himalajów, prowadząc do dalszych modyfikacji geograficznych i klimatycznych na wielką skalę. Wymiana gatunków między Eurazją i Afryką rozpoczęła się mniej więcej 18 milionów lat temu, kiedy kontynenty te zyskały połączenie; podczas tych wędrówek małpy człekokształtne dołączyły do gatunków, które przemieszczały się z południa na północ, a wiele gatunków antylop przesunęło się w kierunku przeciwnym.

Gdy w wyniku tektoniki płyt odizolowane zostają masy lądowe, izolacja wpływa na środowisko - a tym samym na ewolucyjne przeznaczenie - miejscowych gatunków. Ostatnio wysunięto tezę, że izolacja pierwotnych gatunków ssaków przed mniej więcej 100 milionami lat, kiedy to masy lądowe były rozdzielone na wiele części, doprowadziła do wykształcenia się ich współczesnych rzędów. Wniosek ten, oparty na porównaniu sekwencji genów kilku współczesnych ssaków, jest sprzeczny z powszechnie akceptowaną hipotezą, która mówi, że do wyłonienia się współczesnych rzędów ssaków doszło w wyniku otwarcia się nisz ekologicznych po wymarciu dinozaurów 65 milionów lat temu.

Gdy uprzednio izolowane masy lądowe łączą się ze sobą, dochodzi do złożonych, dynamicznych procesów ewolucyjnych, przy czym niektóre gatunki wymierają. Taki właśnie los spotkał wiele ssaków południowoamerykańskich w czasie wielkiej wymiany amerykańskiej. U innych gatunków może w trakcie takiego procesu dojść do licznych specjacji, jak to było z wieloma ssakami północnoamerykańskimi, które zasiedliły Amerykę Południową, małpami człekokształtny-