4 (1009)

;

76

WPROWADZENIE DO EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Wybór systemu klasyfikacyjnego zależy zatem od przyjętej filozofii i sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy grupowanie powinno być dokonywane zgodnie z ogólnym podobieństwem morfologicznym, uwzględniającym przystosowania, czy też powinno ono odzwierciedlać pokrewieństwo. Który z tych systemów jest bardziej „naturalny”? Rzecznicy fenetyki utrzymują, że ich analiza jest całkowicie obiektywna i w pełni powtarzalna i dlatego odzwierciedla najważniejsze schematy istniejące w przyrodzie. Zwolennicy kladyzmu twierdzą, że ważna i prawdziwa jest jedynie hierarchia filogenetyczna, niezależnie od tego, czy odkryjemy ją, czy nie-. Istnieję tylko jeden schemat rozgałęzienia filogenetycznego - droga, którą rzeczywiście postępowała ewolucja. Najważniejsze jest poznanie owego schematu. Do osiągnięcia tego celu ma prowadzić analiza danych morfologicznych i genetycznych.

Względne znaczenie homologii

Morfologię danego gatunku kręgowców tworzy duży zespól cech: kształt kości, układ więzadeł, ubarwienie skóry i tak dalej. W fenetyce porównuje się jak największą liczbę cech w grupie gatunków w celu uzyskania statystyki skupień wielu zmiennych, która jest w gruncie rzeczy uśrednieniem wszystkich jednostkowych porównań. Technika ta - jak się sądzi - jest tym bardziej obiektywna, im więcej cech zostaje uwzględnionych przez badaczy: automatycznie tworzy ona hierarchię fenetyczną z zebranych statystyk skupień. W praktyce jednak badacze muszą często wybierać między wieloma możliwymi schematami wynikowymi, co sprawia, że metoda ta jest mniej obiektywna, niż jej zwolennicy często utrzymują.

W przeciwieństwie do fenetyków, biolodzy badający ewolucyjne pokrewieństwo między gatunkami na ogól nie uwzględniają wszystkich poznanych cech. Chociaż wiele cech wspólnych dla kilku gatunków jest wynikiem wspólnego pochodzenia, czyli homologii, niektóre odzwierciedlają ewolucję konwergentną (paralelną), czyli analogię. Do rekonstrukcji filogenezy nadają się tylko cechy homologiczne, ponieważ to one właśnie łączą ze sobą pokrewne ewolucyjnie gatunki (por. rozdział 4). Co więcej, podczas gdy fenetycy zajmują się niekiedy ilościowymi miarami cech, takimi jak rozmiary (na przykład wielkość guzka na zębie), kladystów interesuje bardziej forma jakościowa cechy (na przykład szczególny kształt i liczba guzków). Ten ostatni atrybut zwany jest przez specjalistów postacią cechy.

Nie wszystkie cechy, które zostały zidentyfikowane jako homologiczne, mają równą wartość dla badaczy zajmujących się zagadnieniem pokrewieństwa. W danej grupie porównywanych gatunków niektóre cechy homologiczne będą uważane za pierwotne, a niektóre za pochodne; badaczy pokrewieństwa interesują wyłącznie cechy pochodne (apomorficzne).

Cechy pierwotne (plezjomorficzne) to te, które zostały odziedziczone po dalekich przodkach danej grupy. Na przykład pawiany, szympansy i ludzie mają paznokcie na końcach palców. Gatunki te nie są jedynymi, które posiadają tę cechę - paznokcie mają również małpy Nowego Świata i małpiatki. Jest to charakterystyczna cecha większości naczelnych. Dla pawianów, szympansów i ludzi posiadanie paznokci na palcach jest zatem cechą pierwotną w odniesieniu do naczelnych. Kilkanaście cech znajdujemy wyłącznie u pawianów, szympansów i ludzi, nie posiadają ich natomiast małpy Nowego Świata ani małpiatki; atrybuty te to wspólne cechy pochodne małp wąskonosych (zespół małp, który obejmuje małpy zwierzo-

SYSTEI'

ksztal niu dc Oc; zawsz ci przf nych, nia je < stają s wyższ;

pocho

cechy.

By; ba roz ich ws jący w; jedyne schem ne odr ra pod potom sowan dziej p filetyc: konwe ralną. i filetyc:

Zastc

Metod Henni; przez' pojawi wymyś Współ chodn; Cechy Ust; niowe. czujno: ży usta czy poc Aby nadocz cyjnej. chodną cecha p ntujem sze poi