DSCN4047

46

WPROWADZENIE DO EWOLUCJI CZŁOWIEKA

nie siedlisk doprowadziło do poszaikowania zasięgów gatunków zwierzęcych przystosowanych do środowiska leśnego, sprzyjając specjacji allopatrycznej. Niegdyś wyrównany topograficznie teren stal się skrajnie zróżnicowany - powstały gorące, suche niziny, chłodne, wilgotne wyżyny i cała gama różnych innych typów siedlisk.

Każdy gatunek toleruje tylko pewien rodzaj warunków środowiskowych, które określa temperatura, dostępność wody i typ terenu. Rodzaj dostępnej roślinności wpływa na zdolność gatunków zwierzęcych do zajmowania określonego biomu. Zakres tolerancji u niektórych gatunków jest większy niż u innych - gatunki takie mogą żyć w kilku biomach. Zazwyczaj jednak teren o urozmaiconej topografii jest także zróżnicowany pod względem biologicznym.

Co więcej, urozmaicenie topograficzne tworzy bariery uniemożliwiające przemieszczanie się populacji. Na przykład gatunek przystosowany do życia na wyższych wysokościach nie będzie mógł przejść z jednej wyżyny na inną, ponieważ dzielący je obszar jest dla niego niegościnny. W rezultacie region zróżnicowany topograficznie daje schronienie niewielkim, izolowanym populacjom, stając się tym samym fabryką nowych gatunków. Tektoniczne wypiętrzenia i pionowe uskoki, które uformowały Wielkie Rowy w Afryce Wschodniej, miały taką właśnie topografię i mogły stworzyć warunki, które prowadziły do wyewoluowania człowiekowatych z ich małpiego przodka.

Koncepcja zmiany klimatu i siedliska

W ostatnim dziesięcioleciu zgromadzono wiele danych dotyczących klimatu panującego na Ziemi w kenozoiku, czyli w ciągu ostatnich 65 milionów lat. Najlepiej zbadany został okres ostatnich 5 milionów lat, który najściślej wiąże się z ewolucją człowieka. Klimatyczny obraz tego okresu to ciągłe, niekiedy dramatyczne zmiany w ramach wyraźnej ogólnej tendencji do ochładzania się klimatu. Na wzór ten składają się globalne cykle ochlodzeń i ocieplcń, zwane cyklami Milankovicia, o okresach wynoszących w przybliżeniu 100 000, 41 000 i 23 000 lat. Każdy z tych cykli wywiera! dominujący wpływ na fluktuacje klimatyczne w różnych okresach historii Ziemi. Na przykład 2,8 miliona lat temu i wcześniej dominował najkrótszy z cykli, w okresie od 2,8 do 1 miliona lat temu przeważał cykl 41 000-letni, a od 1 miliona lat temu dominujący stal się cykl 100 000 lat.

W ciągu 5 milionów lat, które upłynęły od pojawienia się kładu człowiekowatych, w ramach tego ogólnego trendu doszło do kilku epizodów ochlodzeń; uczeni dowiedzieli się o nich dzięki pomiarom izotopów tlenu, a ostatnio dzięki pomiarom nawianego przez wiatr pyłu, dokonanym w osadach oceanicznych wokół Afryki. Pierwszy taki epizod wystąpił przed 5 milionami lat i przyniósł znaczne ochłodzenie. Drugiemu, do którego doszło między 3,5 a 2,5 miliona lat temu, towarzyszyło pierwsze zasadnicze rozbudowanie się lodu w Arktyce i znaczny rozrost lodów antarktycznych. Wówczas też powstały zalążki dzisiejszej Sahary. Ten początek epoki lodowcowej mógł zostać zainicjowany przez zmianę cyrkulacji atmosferycznej i oceanicznej w wyniku powstania Przesmyku Panamskiego około 3,5 miliona lat temu. Trzeci epizod nastąpił około 1,7 miliona łat temu. Czwarty, do którego doszło mniej więcej 0,9 miliona łat temu, był zapewne spowodowany wypiętrzeniem zachodniej części Ameryki Północnej oraz łańcucha Himalajów i Płaskowyżu Tybetańskiego. Największy zasięg miał drugi z tych czterech epizodów. Ogólny przebieg