DSCN6069 (3)

oni murów lub po Ich stronie wcwnolr Ani zabytki architektury, ami zachowane ł* sunkl nic dają nn to Jasnej odpowiedzi [ gicznle uzasadniono propozycje, np. badania geometrii wnętrz, począwszy od wewnątrz n e J powierzchni ścian, » dla elewacji zr._w. nętrznych przyjmowania za punkty wyjścia powierzchni zewnętrznej, nie dają sit. utrzymać konsekwentnie⁰. Wydaje się, ścisła systematyzacja metody nie była ambicją średnowiecznych budowniczych — między Innymi stanowiło to jedną z istotnych różnic w postawie teoretycznej średniowiecza i renesansu.

Wszystko /to sprawia, że najbardziej pomysłowe siatki geometryczne wpisywane w rzuty, przekroje i elewacje istniejących budynków, nie są przekonywające. Jak powiedział E. Pa-nofsky, istnieje zawsze obawa, iż w tego rodzaju analizach wyczyta się po prostu to, co się samemu wpisało w rysunek^{1 2}. Nie mówiąc już o tym, że skoro sam fakt stosowania geometrycznej siatki na ogół nie ulega wątpliwości, łatwo jest natrafić na różne prawidłowości mimo zastosowania fałszywego schematu. Istnieje duża liczba, jak mówi J. S. Acker-Imann, „eleganckich geometryzacji” ³ tego same-|go obiektu, wychodzących z zupełnie różnych zasad i figur geometrycznych. Np. kościół św. Elżbiety w Marburgu, którego elewację rozwiązywano systemem złotego cięcia, podobnych figur oraz trójkątów n/4, we wszystkich wypadkach z jednakowo zadowalającym wynikiem ⁴. Niebezpieczną właściwością tego typu eksperymentów jest poza tym wiążące się z nimi nastawienie, nie wolne od tzw. „wishful thinking”. Wykrywanie geometrycznych prawidłowości łatwo przeradza się w obsesję, sprowadzającą z drogi krytycznego patrzenia nawet wytrawnych badaczy. W wielu takich analizach przy bliższym zapoznaniu stwierdza się np. geometryczne wiązanie ze sobą punktów o bardzo różnym walorze kompozycyjnym i strukturalnym ⁵ — lub też przechodzenie do porządku raz nad mniejszym, raz nad większym odchyleniem od geometrycznie określonego wy-

Odcyfrowywanie bo w łom geometrycisnych „podtekstów” w Istniejących wibyillciieh 1 o porta na tym rekonstrukcja podstuwowych z/iand samej metody projektowonin w Średniowieczu, budzi szereg zastrzeżeń, Większość budowli powstała w no wiązaniu do istniejących wcześniejszych założeń, co — przy ustalaniu koncepcji nowej budowy — musiało w wielu wypadkach prowadzić od pierwszej chwili do kompromisów i odchyleń od ścisłej geometrycznej prawidłowości. Budowa wielkich obiektów trwała dziesiątki lat, zmieniali się kierujący nią architekci, a to, mimo istnienia obowiązujących ograniczeń, powodowało zmiany w Stosunku do pierwotnego projektu. Wreszcie zniekształcenia i nawarstwienia jakim ulegał budynek w późniejszych okresach, gdy nikt już nie starał się o kontynuowanie myśli architekta, zmniejszają znacznie czytelność założeń. Nie mówiąc już o tym, że dokonywane pomiary nie zawsze są jednakowo precyzyjne i dokładne, a sporządzane wykresy mają zazwyczaj zbyt małą skalę.

Decydujące także wydają się tu braki w naszej orientacji w zakresie samej stosowanej w średniowieczu metody. Materiały o tym informujące są, niestety, nie wystarczające lub niejasne. Nie wiemy w jakim stopniu konkretyzowany był na początku projekt ogólny. W zachowanych materiałach rysunkowych maimy do czynienia głównie z projektami części budynku, jego poszczególnych członów, elementów, detalu. Nie jest rzeczą wykluczoną, że ścisłe precyzowanie projektu postępowało w miarę realizowania kolejnych partii budynku.

A skoro konkretyzacja poszczególnych części następowała stopniowo, to trudno mówić o ścisłej regularności całego założenia; nie wiadomo też jak daleko idące odstępstwa od przypuszczalnej zasady można przypisać działaniu przypadku, obcej interwencji czy materialnej konieczności...

Niepewne są również punkty wyjścia dla dokonywanych pomiarów. Czy za skrajne punkty geometrycznej siatki uznać zewnętrzną powierzchnię ścian, czy umieszczać je na

die Proportionaforschung allzu haufig der Versuchung unterliegt aus den Dingen etwas herauszulesen, was sie selbst in sie hineingelegt hat”.

⁸    J. S. Ackermann, Ars sine scientia nihil est, „The Art Bulletin”, N. York 1942 voL XXXI, nr 2, s. 92: „Elegant geometrizing”.

⁹    P. F r a n k 1, o. c._t ss. 714, 715, 717.

¹⁰    G. Dehio, Untersuchungen,.., fig. 13a, analiza planu katedry w Amiens podana b. bezkrytycznie.

90

1

   Tak postępują: G. Dehio, Untersuchungen iiber die gleichseitigen Dreieck, Stuttgart 1894, s. 10—11, oraz M. Velte o. c., s. 69. Jednak rysunki architektoniczne Gotyku nie dają tu jasnych wskazówek, gdyż operują zazwyczaj abstrakcyjną kreską bez określenia grubości muru.

2

   E. Panofsky, Die Entwicklung der Propor-

3

tionslehre ais Abbild d. Stilentwicklung, „Monats-

4

hefte f. Kunstwissenschaft” 1921, s. 188: „Das Miss-

5

trauen grundet sich a uf die Beobachtung, dass gerade