DSCN6074 (3)

Rysunek na karcie 39, oznaczony przez Hahnlosem literą O, ma podpis: Par chu partis , _ong pirre que les II moities sont quareis Przedstawia on odręcznie wykonany wykres pierwszego etapu kwadratury, polegający na wpisaniu w kwadrat drugiego, poprzecznego kwadratu, powstałego przez połączenie środkowych punktów boków pierwszego kwadratu. Podpis zwraca uwagę na fakt, że powierzchnia mniejszego kwadratu równa się połowie powierzchni większego'. Związek tego pozornie teoretycznego zagadnienia z „blokiem kamiennym” (one pirre) nie jest zupełnie jasny, to znaczy nie wiadomo z pewnością do jakiej czynności kamieniarskiej ten rysunek się odnosi — jedno jest pewne, że zaleca się tu stosowanie podobnej jak u Roritzera kwadratury. Ta sama reguła nabiera jaśniejszego i zarazem ogólniejszego znaczenia w rysunku 39k, pod którym czytamy: Par chu fait om one clostre autretant es voies com el prael²⁷. Rysunek przedstawia jakby następny etap manipulacji Roritzera, a mianowicie te same dwa kwadraty po „odwróceniu” wewnętrznego o 45°. Rozpoznanie w tym rysunku zasady kwadratury, [jako podstawy założenia cloitru, jest zasługą Uberwassera²⁸. Ten sam badacz wskazał na prawdopodobieństwo posłużenia się kwadraturą przez Villarda w rysunku rzutu wieży w Laon, co podjęła i przekonywająco skorygowała Maria Velte²⁹. Podobny schemat geometryczny wykrył też Hahnloser w rysunkach figuralnych Villarda.

Najwięcej stosunkowo danych o posługiwaniu się kwadraturą w architekturze, przy wykreślaniu rzutów i szablonów kamieniarskich, podaje Lacher³⁰. Według niego podstawowym wymiarem, od którego uzależnione są pozostałe, jest grubość ściany chóru. A raczej grubość ta stanowi 1/10 szerokości chóru (jego przestrzeni wewnętrznej — Lichtweite). Kwadrat o boku równym grubości ściany chórowej stanowi podstawę manipulacji geometrycznych, służących do określenia innych elementów budowli. W stosunku do opisu Roritzera Lacher

Ryc. 5. Villard d’H onnecourt. Wykresy kwadratury w szkicowniku. Wg H. Hahnloser, t. 39 (Rys. II w trzecim rzędzie od dołu i rysunki I i II w drugim rzędzie od dołu)

zwiększa liczbę kombinacji poprzez podział grundtu na 9 małych kwadratów oraz przez wykreślenie drugiego, identycznego z podstawowym, kwadratu w poprzek pierwszego, co daje w efekcie ośmioramienną figurę, tzw. ok-togram ^Sl. Z odcinków powstałych we wnętrzu tak skonstruowanego wykresu uzyskuje Lacher (podobnie jak u Roritzera) profile i rozmiary laskowań, służek, gzymsów i żeber. M. in. na s. 142 znajdujemy wstępny opis wykresu fiali, zgadzający się dokładnie ze wskazówkami Ro

UKiaaa

wy kud: if, however, this method is chiefly for the purpose of transferring smali dra win gs from the parch-ment to the sculptors stone błock, the mural painters wali or the glass designer’s table then Villard’$ state -ment is morę oorrectly understood by referring „ovrer" to this sort of „working" and not to drawing in generał.

* P. Franki, o. c., s. 50, tłumaczy: „In this way one divides a stanę so that both halves are qua-dratic" — proponując zamiast ”divides” określenie "reduces".

___m_______się wiryaarz klasztorny

(cłoitre), zarówno krużganki, jak zieleniec”.

*    w. O be rwasser, Spatgoiisćhe Baugeome* trie., o. c, s. 79.

*    Ibidem, oraz M. V e 11 e, o. c., s. 33 nn.

*    L L a c h e r, Ok c., s. 134. 136.

•* Prawie identyczny wykres zawiera Master buch z wiedeńskiej Albertiny, s. 49 (wg numeracji wprowadzonej ex post do rękopisu).