CCF20090514011

126 l. Indukcja i wyjaśnianie

Moc wyjaśniającą hipotezy H ze względu na wiedzę zastaną W oznaczymy przez MW(H, W). Zauważmy, że każde pytanie odrzucone na gruncie W należy do mocy wyjaśniającej (ze względu na W) dowolnej hipotezy.

im mocy imającej

KRYTERIUM 1. Hipoteza H' ma większą moc wyjaśniającą od hipotezy H ze względu na wiedzę zastaną W wtedy i tylko wtedy, gdy MW(H, W) c MW(//’, W) (to znaczy gdy każde pytanie o wyjaśnienie rozstrzygnięte przez H jest również rozstrzygnięte przez H\ ale nie na odwrót: znak c występuje tutaj na oznaczenie silnej inkluzji).

Komentarz: Relacja inkluzji (zawierania się zbiorów) nie jest relacją porządkującą zbiór hipotez, to znaczy nie dla każdych dwóch konkurencyjnych hipotez moc wyjaśniająca jednej z nich jest większa od mocy wyjaśniającej drugiej (ze względu na ustaloną wiedzę zastaną W): zbiory te mogą się krzyżować. W praktyce naukowej często się zdarza, że uczeni badają alternatywne hipotezy, z których każda rozwiązuje pewne problemy, jakich nie rozwiązują pozostałe, ale żadna, w świetle aktualnego stanu wiedzy, nie rozwiązuje wszystkich problemów spośród rozwiązanych przez niektóre konkurentki. Dwie różne hipotezy mogą też mieć jednakową moc wyjaśniającą, czyli rozwiązywać dokładnie te same problemy, choć każda w inny sposób. Relacja tego typu co zdefiniowana wyżej relacja „... ma większą moc wyjaśniającą od..." nazywa się relacją częściowego pseudoporządku¹⁴’.

yterium powości i wiedzy zastanej

KRYTERIUM 2. O rewizji wiedzy zastanej W prowadzącej do wiedzy W mówimy, że jest postępowa, wtedy i tylko wtedy, gdy

(i)    (3Q){(V//)[Q <2 MW(H, W)\ a (3H)[Q e MW(H, W’); oraz

(ii)    (VQ){(3//)[Q e MW(H, W)] - (3H’)[Q e MW(H’, W’)]}.

Warunek (i) jest warunkiem zysku eksplanacyjnego wiedzy. Mówi on, że istnieje takie pytanie o wyjaśnienie Q, które ani nie jest

¹⁴³ Relacja R nazywa się relacją (liniowego) porządku wledy i tylko wtedy, gdy jest (i) zwrotna, (ii) spójna, (iii) antysymetryczna i (iv) przechodnia, tj. (i) (V.r)[.vR.v]; (ii) (V.v)(V_y)[xRv vyRvj; (iii) (V.v)(Vy)[.vRv a vRv -» a = yj; (iv) (Vx)(Vy)(Vz)[.vRy a yRv -* aRz). Relacja R nazywa się relacją częściowego porządku, gdy nie jest spełniony warunek spójności (ii), pseudoporządku zaś, gdy nie jest spełniony warunek anty-symetrii (iii).

rozstrzygnięte przez żadną hipotezę ze względu na IV, ani nie jest odrzucone na gruncie W, ale jest rozstrzygnięte przez jakąś hipotezę // ze względu na W albo jest odrzucone na gruncie W’. Innymi słowy, rewizja wiedzy zastanej pozwala znaleźć wyjaśnienie jakiegoś przedtem niewyjaśnionego zjawiska (zdarzenia lub prawidłowości) albo odrzucić pytanie o jego wyjaśnienie. Warunek (ii) jest warunkiem zachowania potencjału eksplanacyjnego wiedzy. Mówi on, że każde pytanie o wyjaśnienie Q, które jest rozstrzygnięte ze względu na IV (przez jakąś hipotezę) lub odrzucone na gruncie wiedzy IV, jest rozstrzygnięte ze względu na W’ (niekoniecznie przez tę samą hipotezę) lub odrzucone na gruncie W’. Podobnie jak poprzednie kryterium w stosunku do hipotez, drugie kryterium również określa relację nie porządku liniowego, lecz tylko relację częściowego pseudoporządku w zbiorze alternatywnych systemów wiedzy zastanej.

Na pozór przytoczone kryteria są prostym przeniesieniem na inną koncepcję wyjaśniania i uogólnieniem na rewizję wiedzy zastanej sformułowanych przez Poppera warunków przyrostu wiedzy. Tymczasem akceptacja sformułowanych wyżej kryteriów pociąga za sobą wnioski metodologiczne, które wnoszą istotne korekty do falsyfikacjonizmu. Po pierwsze, z powyższych kryteriów wynika, że falsyfikacja hipotezy nie jest wystarczającym warunkiem jej odrzucenia. Zwracał na to uwagę Lakatos¹⁴⁴, który wyraźnie twierdził, że „programy badawcze zrazu pływają w oceanie anomalii” (to jest pozornych falsyfikacji) i że falsyfikacja hipotezyjest wtedy autentyczna, gdy jest zarazem potwierdzeniem hipotezy konkurencyjnej. Nie warto bowiem porzucać hipotezy, gdy nie mamy na jej miejsce lepszej kandydatki¹⁴⁵. Tym bardziej że negatywne świadectwo empiryczne można zawsze obrócić, zamiast przeciw hipotezie, przeciw warunkowi ceteris paribus.

¹⁴⁴    Zob. I. Lakatos, Falsyfikacja a metodologia naukowych programów badawczych, dz. cyt.

¹⁴⁵    Jest to zasada o powszechnym zastosowaniu. Z jej uogólnienia wynika między innymi angielska maksyma Take care of your boss, the next will be worse („Dbaj o szefa, bo następny może być gorszy”). Niestety, w życiu publicznym w Polsce jest ona często lekceważona. Przykładem może być hasło „Trener Engel musi odejść", rzucone po pierwszych niepowodzeniach (dodajmy: względnych niepowodzeniach, bo - bądź co bądź - w finale MŚ) reprezentacji piłkarskiej, a przed wysunięciem jakiejkolwiek kandydatuty na jego miejsce. Dopiero po paru tygodniach od wymuszonej rezygnacji Engela zatrudniono Bonka, który okazał się trenerem o wiele gorszym. Przykłady z życia politycznego pominę, żeby nie zdenerwować czytelnika przed ukończeniem lektury tej książki.