A
A
sprzężenie zwrotne dodatnie |
i |
1 |
sprzężenie zwrotno ujemne |
f: | |
V-B S |
^ B |
Ryc. 8-73. Rodzaje sprzężeó zwrotnych |
typ sprzężenia obserwowany jest w okresie zarodkowym bądź w patologii. W sprzężeniu zwrotnym Rannym skutek danego zjawiska (B) oddziałuje ujemnie (przeciwdziała) na jego przyczynę (A).
Typowym przykładem sprzężenia zwrotnego ujemnego w organizmie żywym jest oś podwzgórze - przysadka - tarczyca (tab. 8-XI). Narządem regulującym czynność całej osi jest podwzgórze, którego jądra wydzielają tyreoliberynę (TRH od ang .-.thyreotropic releasinghormone). Tyreolibe-ryna stymuluje przysadkę gruczołową do wydzielania tyreotropiny (TSH - od ang.: thyroidstimu-laringhormone), która powoduje uwolnienie tyroksyny i trójjodotyroniny z komórek pęcherzyków tarczycy. Zwiększony poziom trójjodotyroniny i tyroksyny hamuje wydzielanie TRH i TSH. W tym ptzykładzie przysadka w stosunku do podwzgórza jest narządem regulowanym, natomiast w układzie przysadka - tarczyca, przysadka jest narządem regulującym, a tarczyca regulowanym. W osi podwzgórze - przysadka gruczołowa - tarczyca wyróżnia się zatem dwa rodzaje ujemnych sprzężeń zwrotnych. W długiej pętli ujemnego sprzężenia zwrotnego pęcherzyki tarczycy połączone są z komparatorem („porównywaczem") jodotyronin w podwzgórzu. Zwiększenie wydzielania jodoty-ronin (hormonów tarczycy) powoduje wzrost ich stężenia w surowicy kiwi i wywołuje to zmniejszenie wydzielania TRH (co powoduje zmniejszenie wydzielania TSH przez przysadkę). Zmniejszenie stężenia jodotyronin w surowicy poniżej poziomu ustalonego przez podwzgórze (komparator) powoduje zwiększenie wydzielania tyreoglobuliny, pobudzenie wydzielania TSH przez przysadkę i pobudzenie czynności wydzielniczej tarczycy. Krótka pętla ujemnego sprzężenia zwrotnego informuje podwzgórze o aktualnym stężeniu wydzielonego przez przysadkę TSH. Układ samoregulacji pozwala na niezbyt precyzyjne regulowanie układu dokrewnego, jednak stężenia poszczególnych hormonów oscylują w warunkach prawidłowych wokół pewnych wartości przeciętnych.
Tabela 8-XI. Sprzężenia zwrotne między podwzgórzem, przysadką a gruczołami obwodowymi
Lp. |
i |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
Hormon |
STH-RH |
STH-IH |
TRH |
CRH |
LH/FSH-RH |
PIH; |
podwzgórza (i czynność) |
Pobudza czynność wydziela icza |
Hamuje czynność wydzielniczą |
Pobudza czynność wydzielniczą |
Pobudza czynność wydzielniczą |
Pobudza czynność wydzielniczą |
hamuje czynność wydzielniczą |
Komórka przysadki (i czynność)' |
Somatotrof wydziela |
Somatotrof nie wydziela |
Tyreotrof wydziela |
Koitykotrof wydziela |
Gonadotrofy wydzielają |
Laktouof wydziela |
Hoimon przysadki |
STH (u ludzi HGH) |
STH (u ludzi HGH) |
TSH |
ACTH Pobudza czynność wydzielniczą |
FSHiLH Pobudzają czynność wydzielniczą |
Prolaktyna Pobudza czynność wydzielniczą |
[Gruczoł 1 docelowy |
wątroba |
wątroba |
tarczyca wydziela |
kora nadnerczy wydziela |
gonady |
gruczoł mlekowy |
(Hoimon puczołu I docelowego djcfo |
somaiomedyny |
somaiomedyny |
tyroksyna; hamuje wydzielanie TRH |
glikokortyko- stciydy; hamują wydzielanie CRH |
hormony płciowe; hamują wydzielanie LH/FSH-RH |
mleko |