DSCN6843 (3)

65

Z problematyki historii kamieniarstwa w Polsce

winkami* iftlft chronione ż,;ulii!j ustaw;), Uiszczone były w ostatnich latach przy intensywnych pracach nad rozbudową poszczególnych kamieniołomów. Zaginęły daty z końca XVIII w. na ścianach skalnych góry Koperskiej w Pińczowie. Niewiadomy los czeka szczęśliwie ocalałe napisy w opuszczonym kamieniołomie Marmurowej Góry w Dębniku, oraz napis na Zygmuntówce: Anno 1689 Michalis Soban.

Drugim ważnym czynnikiem, który wpłynie na pogłębienie studiów nad historią zastosowania kamienia w architekturze i rzeźbie polskiej, jest znajomość samego surowca, jego własności fizycznych, chemicznych i petrograficznych.

W obecnym stanie badań nie posiadamy jeszcze pełnego zestawu wszystkich badań kamieni stosowanych w historii naszego budownictwa, niemniej jednak rozporządzamy znaczną już ilością danych, co pozwoli na wysunięcie pierwszych, wstępnych hipotez co do znajomości naszych odmian kamieni w poszczególnych epokach. Oceniać wyniki badań należałoby bardziej wnikliwie,niż czyniło się to dotychczas. Obecnie bowiem we wszelkich publikacjach podawane są średnie wyniki otrzymywane z badań trzech prób pobranych z różnych poziomów kamieniołomów. Wyniki te niejednokrotnie znacznie od siebie odbiegają, a przyjąć należy, że w większości wypadków prace w kamieniołomie w .ubiegłych stuleciach ze względów technicznych nie schodziły daleko w głąb kamieniołomu, lecz szły w kierunku rozszerzania kamieniołomu lub przechodzenia na nowe pozycje. W tym stanie warstwy spodnie kamieniołomu, z których obecnie pobferamy próby do badań laboratoryjnych, nie były w ubiegłych wiekach w ogóle eksploatowane. Dodać przy tym należy, że najlepsze wyniki badań zarówno na wytrzymałość, ścieralność, jak i zamrażanie otrzymujemy z prób pochodzących z dolnych warstw kamieniołomów. Dlatego też przy ocenie kamienia stosowanego w historii naszej architektury należy brać pod uwagę raczej wyniki badań z warstw górnych i środkowych kamieniołomu, a nie przeciętne z trzech poziomów ściany skalnej⁵.

Umiejętność wykorzystania w historii architektury polskiej własności fizycznych poszczególnych odmian kamieni stanowi jeden z ciekawszych problemów. Zagadnienie to dotyczyć będzie zarówno gatunków kamieni stosowanych na filary budowli gotyckich, jak i sklepień kopuł renesansowych. Ciekawy jest np. fakt, że w renesansie przy budowie kaplic wapień pińczowski służył niejednokrotnie do przesklepiania kopuł — jest on lżejszy od piaskowców i wapieni zbitych*.

Bardzo ważnym zagadnieniem są badania makroskopowe i mikroskopowe. Pierwsze ustalają barwę, budowę, wielkość składników skałotwórczycli i ich wzajemne ułożenie, zwięzłość i twardość skały, oraz podają makroskopowe ustalenie składu mineralogicznego.

Badania mikroskopowe natomiast posiadają charakter bardziej wnikliwy, p oz walaj ą na ustalenie składu mineralogicznego, budowy (struktury i tekstury) skały, wielkości składników', ich postaci, nazwy petrograficznej skały, stopnia zw ietrzenia, stosunku ilościowego charakterystycznych minerałów, obecności i rodzaju lepiszcza.

Przeprowadzenie powyższych badań jest konieczne dla identyfikacji pochodzenia kamienia w zabytku. Niestety przy obecnym stanie badan nie posiadamy ani wystarczającej ilości opisów

⁸ VS g iugr B. Penkali, ocena wyników badań prób pochodzących z jednego złoża przeprowadzana jest oddzielnie dla wszystkich różniących się znacznie od siebie prób. Przydatność kamienia jednak inoże być określana w poszczególnych warstwach tylko wówczas, gdy próby zostały pobrane bruzdowe i uw tg i. dniują wszystkie warstwy w przekroju pionowym złoża. .Natomiast jeśli próby zostaną pobrane wyrywkowo właściwa ocena złoża jest utrudniona i można mówię jedynie o ocenie wartości poszczególny <h prób.

W obecnym stanie badań rzeczy w iście posiadamy mało złóż przebadanych w sposób przydatny dla historyka sztuki

⁸ Ciężary objętościowe niektórych odmian kamieni

W u p i e u i e:		Piaskowce:	Granity:
pińczowski	1,7 —1,8 g cm*	szydło wiec ki	2,70—2,15 (./cm* Strzelin	2.63
z Szydłowa	1.75	sueheduio w ski	2,20 „ Michałowice	2.63
Morawica (w.z.)	2,59—2,70 „	a Podoła	1,99—2.00 ,, Janowice	2.66
Dębnik	2*70 «i

Dane powyższe zaczerpnięte z wyników badań przeprowadzanych w Instytucie Techniki Budów lanej

I*