DSCN6851 (3)

79

problematyki hinlorll kamieniaratwa id Polsce

V y.ngndnionin inwentaryzacji gatunków kamieni /rlnl.uych <11 u rclńw rzeźbiarskich i budów^{1 2} Inuyoli z fii»ni«'rrni<‘in ich \<liiKiioi(d.

B.    Zagadnienia eksplnal ucji, obróbki i montażu.

C.    Opracowania dotyoaąoo metod badawczych i konserwacji kamienia.

l²irrwsif wiadomości o miiii‘rulm'1) w literaturze polskiej znajdujemy w tzw. herbarzach czyli zielnikach. Są to encyklopedio mające cburakter utylitarny, rozpatrujące świat roślinny, zwierzęcy i kopalny z pnnktn widzenia lekarskiego. W herbarzach Falimierza i Spyczyńskicgo osobne roz² dr.inh poświęcone są drogim kamieniom, w herbarzu z Urzędowa — kruszcom, herbarz zaś Siennika opisuje zarówno krusiec (ks. I). jak i kamienie drogie (lcs. III)²⁵.

W opisach tych w dziwaczny sposób poplątane są rzeczy istotnie kopalne z substancjami organicznymi, lub wytworami rąk ludzkich. W opracowaniach tych jednak pominięte są intere² sujące nas zagadnienia — stosowanie kamienia budowlanego w Polsce.

Zasługę w rozpoczęciu badań nad przydatnością polskich złóż kamiennych przyznać należy Gabrielowi Rzączyńskiemu²⁶. Opracowania jego mają duże znaczenie dla historii rozwoju nauki o skałach budowlanych w Polsce, gdyż późniejsi pisarze przez długie dziesiątki lat w większości wypadków nie zgłębiali sami tematu i bezkrytycznie opierali swe wypowiedzi na publikacji Rzą-czyńskiego.

W XVIII wieku do autorów zajmujących się zagadnieniem występowania skał budowlanych w Polsce zaliczyć należy po Rzączyńskim w pierwszym rzędzie Remigiusza Ładowskiego, Stanisława Duńczewskiego, Wojciecha Bystrzynowskiego oraz Benedykta Chmielowskiego²⁷.

Za działalności Komisji Edukacyjnej ukazało się dzieło ks. Kluka nacechowane przede wszystkim podniosłą ideą użyteczności społecznej. Kluk, jako mineralog stoi na stanowisku czysto praktycznym. W jego książce ukazują się pierwsze rysunki techniczne machiny do przecierania kamieni. Jest też pierwszym mineralogiem, który stanowczo zerwał z legendami i przesądami, przywiązanymi do rozmaitych ciał kopalnych²⁸.

Stuletni dorobek nauki o skałach budowlanych w Polsce, wyrażający się w kilku zaledwie publikacjach, zebrał i podsumował kapitan Filip Carosi, geolog sprowadzony z Niemiec przez St. Augusta, w celu przebadania krajowych bogactw mineralnych. Piśmiennictwu ubiegłych dziesiątków lat poświęcała również znaczną uwagę Komisja kruszcowa, której Carosi był członkiem. Na posiedzeniach tejże komisji czytywano również: dokumenta niektóre dawniejsze, oraz wzmianki historyków Polski o kruszcach w kraju naszym²⁹. Były to pierwsze prawdopodobnie prace w Polsce nad historią poznawania złóż krajowych, a materiały te zebrał częściowo Szembek, częściowo zaś Małachowski.

1

?| Szczegółowo historię nauki mineralogii w Polsce opracował dr J. Morozewicz. Por. G. Tschermak, F. B e c k e, Podręcznik mineralogii, uzupełnili J. Morozewicz i T. J. W o y n o, wyd. II, Warszawa 1931 r. Przedmowa do wydania I J. Morozewicz a.

Z opracowania tego zaczerpnęłam dane zawarte na s. 79 — 81, które uzupełniłam nowymi pozycjami bibliograficznymi: Stefan Fali mierz, O ziołach y o moczy gich, Kraków 1534; na Ustach 46 — 59 mieści się rozdział O kamieniach drogich, na wiele rzeczy potrzebnych; Hieronim Spyczyński, O ziołach tutecznych y zamorskich o mocy ich etc., Kraków 1556, O kamieniach drogich, list 164 — 189. Marciu Siennik, Herbarz, to jest ziół tutecznych, postronnych y zamorskich opisanie etc., Kraków 1568; księgi pierwsze: O kruszcach, list 256 — 268, księgi trzecie: O kamieniach drogich na wiele rzeczy potrzebnych, list 340; Marcin z Urzędowa, Herbarz Polski, Kraków 1595; wtóra część o kruszcach.

⁸¹ Gabryel Rzączyński, Historia nuturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus Lituaniae, annexarumque. prorinciarum, in tractatus XX divisa, Sandomierz 1721; Traclatus I obejmuje wiadomości z mineralogii, s. 1 —60; tenże, Auctuarium historiae nuturalis Regni Poloniae Alagniąue Ducatus annexarumque Procinciarum in punc• to XII desumptum, Gdańsk 1742; Rzeczy mineralogiczne: Punctum 1 — III, s. 1 — 117.

2

⁷ Remigiusz Ł a d o w s k i. Historia Naturalna Królestwa Polskiego, czyli zbiór krótki przez Alfabet ułożony. Zwierząt, Roślin, y Minerałów' znayduiących się w Polszczę, Litwie, y Prowincyach odpadłych, zebrana z Pisarzów godnych wiary, rękopismow, y świadków oczywistych, Kraków 1783; Stanisław Duńczewski, Kalendarz Zamojskiego 1767 r.,; dodatek Geografia dalsza, karta I; Wojciech B y s t r z y n o w s k i. Informacja geograficzna, Lublin 1743; Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny, albo Akademia, Lwów 1754 — 6.

*’ Krzysztof Kluk, Rzeczy kopalnych osobliwie zdatniejszych szukanie, poznawanie i użycie, Warszawu 1781; t. II, O kamieniach w powszechności, o kleynotach, kruszcach, ich kopaniu i o górnictwie, z figurami, tamże 1782.

¹¹ Filip Carosi, Reisen durch verschiedene Polnische Prorinzen, Lipsk 1781 r. por. także Księgę obejmującą Protokołu Posiedzeń tak zwanej Komisji Kruszcowey - - .

6 Kwartalnik Arch. i Urb. Nr 1/58.