DSCN7873

7. Biotop zajmowany przez bobiyi oddziaływanie bobrów na środowisko

7.1. Środowisko bobra

Do niedawna uważano, że bóbr jest zwierzęciem m

plastycznym i że ma bardzo określone i wysokie wymagania w stosunku do środowiska Wydawało się, że bobiy mogą bytować jedynie w dzikich i spokojnych ostępach leśnych, krystalicznie czystych wodach i wymagają wyszukanego pożywienia - głównie drzew osikowych. Uważano, że brak tych warunków' był główną przyczyną wyginięcia bobrów w Europie zachodniej i środkowej. Jest jasnym, że człowiek poprzez zwiększenie swej liczebności i działalno# gospodarczą silnie przekształci! środowisko bobrów i te niekorzystne zmiany postępują w dalszym ciągu. Intensyfikacja produkcji przemysłowej i rolnej odbiła się niekorzystnie na stanie zbiorników i cieków wodnych. Wbdty powierzchniowe pierwszej klasy czystości są dzisiaj prawdziwą rzadkością. Prace melioracyjne i regulacje rzek zubażają każdego dnia sieć cieków i bazę żerową bobrów, wzrasta presja ludzi na wszystkie tereny /iJoiv W tej sytuacji bóbr nie może liczyć na spokojne i ciche miejsce dla siebie. Pozostała mu zatem alternatywa wyginięcia albo dostosowania się do tych nowych warunków żyda. Obserwacje dowodzą że proces synantropizacji u bobra postępuje bardzo szybko. Sprzyja temu ogromna zmienność osobnicza psychiki bobrów. W czasie odławiania stwierdzono bardzo różne reakcje zwierząt na ich pierwszy kontakt z człowiekiem. Są osobniki dzikie walczące o wolność, ale też nie małą liczbę stanowią bobry nie reagujące wrogo w stosunku do człowieka po odłowieniu. O plastyczności dzisiejszych bobrów świadczy fiikt, że potrafią zakładać swe stanowiska w bardzo odmiennych siedliskach. Zajmują one tereny niskie - pobrzeża nizinnych cieków i jezior, rowy melioracyjne, bagienka śródleśne i śródląkowe, doły potoifowe. Część polskiej populacji występuje jednak w górach i na pogórzu do wysokości 800 m n .p. m. wykorzystując głębsze odcinki i zakola górskich rzek, potoków, wyrobiska pożwirowe oraz stawy rybne. Jakość wody nie odgrywa większej roli w wyborze miejsca na osiedlenie się, spotyka się bobiy w akwenach poza wszelką klasą czystości. W literaturze opisywane jest stanowisko bobrów na cieku odprowadzającym nieczystości z dużej chlewni (Topiński, 1987). Bobiy zbudowały system tam, który oczyszczał wodę wpływającą do ich stanowiska. Bobiy radzą sobie też z przypadkami braku wody. W stanowiskach położonych na wyschniętych

bagnach bobiy ogromnym nakładem sił kopały rozległe noiy i kanały. Bobry potrafią się też łatwo przystosować do bliskości człowieka. Znane są stanowiska położone przy ruchliwych szosach, torach kolejowych, nawet w środku wielkich miast - np. Wiedeń, przy polach namiotowych. Często takie stanowiska stają się miejscową atrakcja dla ludzi złaknionych kontaktu z przyrodą.

Oczywiście opisywane możliwości adaptacji mają swoje granice i bobiy nie zajmują np. odcinków górskich potoków o rwącym nurcie, kamienistym dnem i brzegami, co uniemożliwia kopanie nor i budowanie tam, wielkich rzek o bardzo zmiennym poziomie wody, obetonowanych kanałów. Potrafiąjednak znaleźć pewne odcinki - zakola i głębsze miejsca), które nadają się do kolonizacji.

Obserwowane zdolności adaptacji gatunku do nowych warunków były podstawą do prób rozszerzenia areału występowania bobra w Polsce. Wprowadzono go w krajobraz rolniczy, podjęto również próby aklimatyzacji bobrów na górskich strumieniach. Eksperymenty prowadzone od lat osiemdziesiątych pokazały, że upadki losowe reintrodukowanych zwierząt lub przypadki opuszczenia terenów górskich były znacznia częstsze niż na nizinach, jednak ponad połowa wypuszczonych zwierząt potrafiła założyć tu swe stanowiska. Warunkiem powodzenia akcji reintrodukcji było wybranie odpowiedniego miejsca wypuszczenia zwierząt. Z czasem bobiy wykształciły szereg przystosować do nieznanych im wcześniej warunków: budowanie szeregu kolejnych tam zmniejszających napór wody, uważny wybór miejsca wybudowania tamy co pozwala na szybkie przepłynięcie zwiększonej ilości wody i zapobieżenie uszkodzeniu konstrukcji, wybór odpowiednich miejsc założenia nor, wybór miejsc o spokojnym nurcie, przenoszenie się w górę cieku, gdzie napór wód jest mniejszy, etc.

Powyższe adaptacje bobrów do nowego środowiska nie wpłynęły jednak na zmianę ich rytmu dobowego i skryty tryb życia. Bobry są trudno dostępne do obserwacji, obojętne czy żyją przy polach namiotowych, czy też w ostępach leśnych.

7.2. Działalność inżynierska: tamy, domki i nory, kanały

Zdolności budowlane bobrów są unikalne w świecie zwierząt. W korzystnych okolicznościach, poprzez budowę tam, domków i kanałów umożliwiają one stałe trwanie samoutrzymujących się “gospodarstw”; stały poziom wody i bezpieczne schronienia często umożliwiają osiągnięcie stanu równowagi, w którym przyrost masy roślin w stanowisku równoważy masę usuwaną przez bobiy. Takie stanowiska mogą istnieć przez wiele dziesiątków, a nawet setek lat w przypadku ich zamieszkiwania przez kolejne pokolenia bobrów. Dzięki zdolnościom przekształcania środowiska dla własnych potrzeb bobry mogą zamieszkiwać bardzo różniące się strefy klimatyczne - od gorącego Meksyku do zimnej tundry syberyjskiej.

Działalność inżynieryjna bobrów jest wywołana potrzebą zapewnienia sobie bezpieczeństwa (Żurowski, 1992a). Niektórzy autorzy uważają że potrzeba budowania tam jest zupełnie instynktowna i jest wywoływana jedynie przez dźwięk płynącej wody,

43