Obraz4 bmp

oznacza w tym kontekście - po pierwsze - formalne stanowisko zajmowane przez jod nostkę w Krupie, na przykład prezesa versus menedżera najniższego szczebla albo mai ki vmua ojca. Po drugie, włącza ona także usytuowanie jednostki w grupie ze względu na jej cechy osobowe, które odzwierciedlone są na przykład w roli popychadla, grupo wego klowna, osoby mądrej i rozważnej, geniusza czy bogacza.

Oczekiwania kierowane wobec jednostki w zależności od zajmowanej przez nią pozycji w grupie określane są przepisami roli. Ich zespół stano wi treść roli społecznej.

'Po, jak kontrastowo zróżnicowane mogą być oczekiwania wobec członków tej samej grupy w zależności od pozycji przez nich zajmowanej, niezwykle ekspresyjnie zostało wyrażone w starym polskim powiedzeniu „Co wolno wojewodzie, to nie tobie, smrodzie!”. Badacze udowodnili (Hollander, 1985; Moreland i in., 1989), że od nowo przyby łych członków oczekuje się posłuszeństwa, skromności i skrupulatności w wypełnianiu obowiązków. Natomiast członkowie długoletni, a przede wszystkim ci, którzy są dla gru py zasłużeni poprzez przyczynienie się do jej ekonomicznego sukcesu albo przyniesienie sławy, otrzymują kredyt zaufania i w związku z tym toleruje się ich bardziej lub mniej okazjonalne pogwałcanie społecznych oczekiwań. „Wojewodzie” wybacza się, gdy po mocniejszym drinku bije do krwi kogoś, kto „stanął na jego drodze”, a nawet podziwia się jego dzielność, „szarak” zaś (ów „śmierdzący smród”) idzie za takie samo zachowanie za kratki.

Konflikt ról i sposoby jego rozwiązywania

Rodzaje konfliktu ról

Każdy człowiek pełni wiele ról społecznych. Niektóre z nich dają się ze sobą pogodzić (rola matki, żony, sąsiadki, wolontariuszki na rzecz bezdomnych), inne pozostają ze sobą w sprzeczności, to znaczy nie można sprostać pewnym ich wymaganiom jednocześnie. Sytuacja taka określana jest mianem konfliktu ról (Forsyth, 1999).

Istnieją dwa główne rodzaje tego konfliktu:

■    Pierwszy rodzaj konfliktu ról sprowadza się do sprzeczności wymagań dwu różnych ról Na przykład rola menedżera wymaga od kobiety dyspozycyjności i pozostawania dłużej w pracy, rola matki zaś - powracania do domu jak najwcześniej. Podobnie może być z konfliktem w roli najlepszego studenta i roli świeżo poślubionego małżonka kapryśnej i wymagającej seksualnie żony.

■    Drugi rodzaj konfliktu ról dotyczy sprzecznych wymagań w obrębie tej samej roli, kierowanych przez inne osoby z tą rolą związane. Na przykład podwładni oczekują zwykle od majstra, by popierał ich interesy w kwestii roszczeń finansowych lub giętkości godzin pracy, natomiast wyższe kierownictwo oczekuje od niego aranżowania pracy podwładnych w sposób pozwalający na osiągnięcie przez firmę jak największych zysków. Konflikt w obrębie tej samej roli może się także wyrażać sprzecznością oczekiwań wobec tej roli spostrzeganych przez osobę ją pełniącą a innymi ludźmi, których ta rola dotyczy. Nowo mianowany kierownik może uważać, że oczekuje się od niego wydawania poleceń i trzymania dyscypliny, pracownicy zaś mogą spostrzegać rolę przełożonego jako kogoś, kto powinien dostarczać wsparcia, doradzać i raczej nagradzać, a nie kontrolować i karać.

Konflikt ról obejmuje sprzeczność wymagań wobec jednostki w związku z zajmowaniem dwu (czy więcej) pozycji o niedających się pogodzić oczekiwaniach oraz sprzeczność w oczekiwaniach różnych grup/osób z tą rolą związanych. Konflikt może również dotyczyć sprzeczności oczekiwań posiadanych przez osobę pełniącą daną rolę i oczekiwań innych osób z tą rolą związanych.

Sposoby rozwiązywania konfliktu ról

(Idy konflikt ról dopiero się pojawia, ludzie próbują mu zaradzić poprzez zwiększenie wysiłku wkładanego w każdą z ról. Mogą także dążyć do kompromisu, czyli zrezygnować z części niedających się pogodzić oczekiwań. Kobieta szefowa może zakomunikować swoim przełożonym, że nie będzie więcej uczestniczyć w żadnych zebraniach po godzinie 18. Jednocześnie może zdecydować, że rola matki niekoniecznie oznaczać musi codzienne gotowanie posiłków. Strategią jest tu zatem obniżenie wymagań roli.

Gdy jednak konflikt mimo kompromisu staje się dolegliwy, może nastąpić porzucenie jednej z ról. W przypadku konfliktu w obrębie jednej roli jednostka może przedefi-niować oczekiwania wobec niej, na przykład majster może stwierdzić, że pracownicy są leniwi, więc nie musi on kierować się ich oczekiwaniami w firmie, która jest nastawiona na rywalizację. Przedefinio-wanie roli może jednak prowadzić do kolejnego stresu, gdyż otoczenie społeczne kobiety, która przestała gotować (mąż, dzieci, teściowie, sąsiadki), lub majstra, który liczy się mniej z oczekiwaniami robotników - może sprowokować dotkliwe kary.

Rycina 7.3

Role profesjonalistki zajmującej wysokie stanowisko, matki i gospodyni zwykle rodzą konflikt, który kończy się albo przedefilowaniem zakresu przepisów roli, albo porzuceniem niektórych ról.