7 (1865)

podwójna korzyść. Po pierwsze, metafora stanowiła od dawna przedmiot szczegółowych analiz podejmowanych przez retoryków. Po drugie, odnowienie tych badań przez semantykę pozwalającą rozważyć problemy strukturalne nie rozwiązane przez retorykę dotyczy tylko czynników’ językowych i zjawisk o charakterze czysto lingwistycznym.

Symbol nie należy do takich zjawisk. Badania nad symbolem wprowadzają dwa swoiste dla nich problemy, utrudniające bezpośredni dostęp do struktury podwójnego znaczenia. Po pierwsze, symbole należą do zbyt wielu i zbyt odległych od siebie dziedzin badawczych. W moich wcześniejszych pracach brałem pod uwagę trzy takie dziedziny. Tak na przykład psychoanaliza, rozważając sny i inne symptomy, a także pokrewnelm wytwory kulturowe, ujmuje je jako symbole głębokich konfliktów psychicznych. Z drugiej strony, poetyka, jeśli rozumiemy ten termin szeroko, przyznaje charakter symboliczny wyróżnionym obrazom danego utworu albo obrazom, które dominują w dziele jakiegoś autora lub szkoły literackiej, lub też trwałym wzorcom danej kultury, z którymi się ona utożsamia, czy nawet wielkim archetypowym wyobrażeniom wspólnym dla całej ludzkości, niezależnie od wszelkich różnic kulturowych.

W tym trzecim rozumieniu słowa „symbol'’ poetyka zbliża się do historii religii. Tak na przykład Mircea Elia-dc rozpoz.na’jć'symboic w takich bytach konkretnych, jak drzewa, labirynty, drabiny czy góry; symbolizują one przestrzeń i czas lub wzlot i transcendencję, wskazują poza siebie na coś zupełnie innego, co się przez nie przejawia. Tak więc problem symboli rozprasza się na wiele dziedzin badawczych i tak podzielony wydaje się gubić w ich wielości.

Druga trudność związana z symbolem polega na tym. ze pojęcie „symbol’.’ łączy w sobie dwa wymiary czy dwa polu rządki dyskursu: językowy i niejęzykowy. Lingwistyczny charakter symboliraokumentGjćfakt; że można skonstruować semantykę symboli, tj. teorie, która będzie opisywała ich strukturę w terminach znaczenia czy sensu. Lak więc możemy mówić o podwójnym znaczeniu symbolu lub o znaczeniu pierwszego i drugiego porządku. Niemniej niejezykowy wymiar symbolu jest równie oczywisty jak wymiar językowy. Jak pokazują cytowane przed chwilą przykłady, symbol zawsze odnosi swe składniki językowe do czegoś innego. Tak wiec psychoanaliza wiąże swe symbole z ukrytymi konfliktami psychicznymi; krytyk literacki będzie wskazywał na coś, co nazwie wizją świata, lub na pragnienie przekształcenia języka w literaturę; historyk rcligii widzi w symbolach ośrodek przejawiania się sacrum lub to, co Eliade nazywa hicrofaniami.

Właśnie ta zewnętrzna złożoność sfery symboli sprawiła, że podjąłem próbę spojrzenia na nic z perspektywy teorii metafory.

Próba ta będzie obejmowała trzy etapy. Po pierwsze, można się posłużyć strukturą znaczenia aktywną w wyrażeniach metaforycznych do rozpoznania obecnego w każdym symbolu jądra semantycznego, niezależnie od różnic między nimi. Po drugie, metaforyczne funkcjonowanie języka pozwoli nam, przy użyciu metody przeciwstawienia, wydzielić niejęzykowyjobszar symboli i określić jego zasięg. Wreszcie, to nowe rozumienie symboli dostarczy impulsów pobudzających dalszy rozwój teorii metafory w kierunkach, które inaczej by się nic ujawniły. Tym samym teoria symboli pozwoli nam na uzupełnienie teorii metafory.

Przypuszczam także, że te rozważania dostarczą nam niezbędnych elementów pośrednich pozwalających przezwyciężyć lukę dzielącą refleksję nad metaforą i nad symbolem.