48 49

OBMACYWANIE

Obmacywanie (palpatio) jest metodą stosowaną także od dawna. Ma ₀ szczególnie doniosłe znaczenie, gdy chodzi o badanie brzucha i jego narządów także tętna i koniuszkowego uderzenia serca. Przy stosowaniu tej metod’ niezbędne są następujące warunki:    -

1)    nie należy badać zimnymi rękami, by nie sprawiać przykrości badanemu i nie wywołać odruchowego napięcia mięśni w miejscu badanym;

2)    unikać gwałtownego, brutalnego obmacywania, gdyż wywołana przez to obrona mięśniowa może uniemożliwić dalsze obmacywanie; badanie to powinno być zawsze łagodne, a w razie potrzeby głębokiego obmacywania ucisk należy zwiększać bardzo powoli.

Zależnie od zadania, które ma spełnić obmacywanie, przy badaniu tą metodą kładzie się całą dłoń albo tylko jeden lub kilka palców na miejsce, które się bada

OPUKIWANIE

Opukiwanie (percussio) zostało wprowadzone przez wiedeńskiego lekarza Auenbruggera, który ogłosił w 1761 r. znakomitą swą pracę pt. „Inoentum novum ex percussione thoracis humani, uf signa abstrusos interni pectoris morbos detegendf’. Przeszło jednak prawie 50 lat, zanim ta metoda znalazła ogólne uznanie dzięki zainteresowaniu się nią (1808 r.) przybocznego lekarza Napoleona I, znakomitego klinicysty Comsarta. Przetłumaczył on broszurę Auenbruggera na język francuski i zastosował opukiwanie do badania nie tylko narządu oddechowego, ale także serca i dużych naczyń zeń wychodzących. Z późniejszych klinicystów Piorry rozszerzył tę metodę na narządy brzuszne i wynalazł (1826 r.) pukadło, a Mntrich (1841 r.) — młoteczek. Duże zasługi w nauce o opukiwaniu położyli zwłaszcza Skoda, Wintrich, Tbaube, Gerhardt i inni.

Lekarzy polskich z metodą opukiwania zaznajomił Florian Sawiczewski, który w 1828 r. przywiózł z Paryża dla prof. Brodowicza, ówczesnego dyrektora kliniki medycznej w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, pukadło i słuchawkę. Zrazu ta metoda nie znalazła przychylnego przyjęcia, jak to wynika z oświadczenia Brodowicza: „dzisiaj te narzędzia (tzn. słuchawka i pukadło) stanowią głównie godło tzw. nowej szkoły i niejeden eskulap ma takowe za jedyną jej cechę oraz wyborny środek imponowania swoim pacjentom”.

Metoda opukiwania opiera się na tym, że uderzenie o przedmiot, np. o ścianę klatki piersiowej, wywołuje zjawisko akustyczne, które zwie się w medycynie „odgłosem opukowym”.

Przy opukiwaniu należy przestrzegać następujących zasad:

1)    mięśnie w miejscu opukiwania powinny być zupełnie rozluźnione;

2)    przy opukiwaniu uderza się opuszką zgiętego palca środkowego lub wskazującego prawej ręki o środkowy człon środkowego lub wskazującego palca lewej ręki, wykonując ruchy jedynie w stawie nadgarstkowym; uderzenia nie powinny padać na okolicę stawu;

3)    w każdym miejscu uderza się po dwa razy z jednakową siłą: drugie uderzenie kontroluje odgłos opukowy uzyskany przy pierwszym; nie należy

w tym samym miejscu uderzać częściej, częste bowiem uderzenia utrudniają zachowanie jednakowej siły uderzeniowej i ocenę odgłosu opukowego;

4)    uderzenia powinny być krótkie, odrywane;

5)    opukuje się idąc od odgłosu jawnego do stłumionego, gdyż ucho chwyta łatwiej to przejście niż przejście od odgłosu stłumionego do jawnego;

6)    przy oznaczaniu granic narządów palec służący za pukadło umieszcza się równolegle do badanej granicy;

7)    uderzenia powinny być skierowywane prostopadle do pukadła;

8)    siłę uderzenia stosuje się niejednakową, zależnie od miejsca opukiwanego i zadania, które opukiwanie ma spełnić.

Zazwyczaj stosuje się opukiwanie ze średnią siłą. Natomiast opukujemy słabo, gdy chodzi o oznaczenie granicy między narządami powietrznym i bezpowietrznym, a także o dokładne odgraniczenie ogniska bezpowietrznego, np. nacieku w płucu od powietrznej części narządu,

Opukiwanie słabe zgodnie z tą zasadą stosuje się do oznaczenia:

1)    przyśrodkowych i bocznych granic szczytów płuc;

2)    dolnej granicy płuc; zwłaszcza dotyczy to dolnej granicy w lewej linii środkowej obojczykowej i w linii pachowej, gdyż silniejszym opukiwaniem można wywołać drgania powietrza w żołądku;

3)    granic bezwzględnego stłumienia sercowego;

4)    przedniego brzegu wątroby;

5)    górnej granicy śledziony;

6)    małych i powierzchniowych nacieków w płucu;

7)    górnej granicy płynu wysiękowego, czy też przesiękowego w jamie opłucnej i w jamie otrzewnej.

Opukiwanie silne stosuje się przy oznaczaniu granic narządów przykrytych przez tkankę powietrzną, a więc:

1)    do oznaczania granic względnego stłumienia sercowego;

2)    do oznaczania górnej granicy wątroby, przykrytej przez prawe płuco;

3)    do stwierdzenia bezpowietrznych ognisk leżących głęboko w płucu. Zależnie od budowy tkanek, które opukujemy, odgłos opukowy bywa różny,

mianowicie odróżnia się odgłos opukowy jawny, stłumiony, przytłumiony, bębenkowy i metaliczny.

Odgłos opukowy stłumiony powstaje przy opukiwaniu tkanki bezpowiet-rznej, niezdolnej do drgań, np. wątroby, uda, odgłos zaś przytłumiony — przy opukiwaniu tkanek z małą ilością powietrza. Odgłos stłumiony stwierdza się także przy opukiwaniu jam bezpowietrznych oraz powietrznych, gdy prężność powietrza jamy jest tak duża, że oprócz niego drga także ściana jamy. Stłumienie powstaje wskutek tego, że drgania powietrza jamy i jej ściany mają niejednakową amplitudę.

Przykładem odgłosu opukowego jawnego jest odgłos w zakresie przylegania zdrowego płuca do ściany klatki piersiowej. Zależy on od współdrgania ściany klatki, miąższu płucnego i zawartego w płucu powietrza. Jeżeli w płucu toczy się sprawa chorobowa wiodąca do jego bezpowietrzności, to odgłos opukowy jawny w odpowiednim miejscu zanika, ustępując miejsca odgłosowi opukowemu stłumionemu.

Odgłos opukowy bębenkowy może być pochodzenia jamowego, a w za-

⁴ Zuy, ogólnej diagnostyki 49