DSCN7874

Biotop zajmowany przez bobry i ich oddziaływanie na środowisko    ,

który bobry starają się, poprzez budowę tam, zlikwidować. Wydaje się jednak, żc wybór miejsc budowania tamy jest bardziej skomplikowany i - można zaryzykować to stwierdzenie

-    przemyślany. Bobry “wiedzą” - czy to dzięki instynktowi, czy to dzięki doświadczeniu

-    że wybudowanie tamy w konkretnym miejscu zapewni stały i podwyższony poziom wody. Pozwoli to z kolei na ukrycie podwodnych wejść do schronień - domków (żeremi) i nor, umożliwi zatopienie magazynów pokarmu na zimę, skróci drogę ucieczki w przypadku żerowania bobrów na lądzie i ułatwi spławianie drewna. Zwiedzającego stanowiska bobrowe często zaskakuje trafność wyboru miejsca ustawienia tamy. Trafność ta pozwala na osiągnięcie maksymalnego efektu w postaci spiętrzenia wody przy jednoczesnym minimalnym wysiłku i ilości potrzebnego materiału. Bobry zatem muszą mieć również “pojęcie” o rzeźbie zajmowanego terenu, zważywszy wielkość stawów bobrowych.

Bobry budują tamy przeważnie na niewielkich, płytkich ciekach z lokalnie dostępnego materiału: gałęzi, mułu, darni, kamieni i żwiru. Spotykane są również tamy zbudowane głównie z kamieni, czasem nawet kilkukilogramowych. Po wybraniu odpowiedniego miejsca bobry układają umocowują gałęzie szkieletowe w dnie, następnie układają gałęzie zgodnie z kierunkiem prądu, na nich z kolei układane są poprzecznie gałęzie, muł, części roślin i darń, jako materiał uszczelniający. Następnie nasuwana jest warstwa poprzecznych gałęzi, wypełnienie i proces powtarza się aż do zakończenia budowy tamy. Napór wody kompensowany jest przez ściślejsze zwarcie podłużnych gałęzi (Richard, 1980, Richard, 1983). Według innych obserwatorów (Djoshkin i Safonov, 1972) bobry najpierw formują wał z dennego mułu i piasku, który jest umacniany szkieletem z gałęzi ułożonych pod kątem zbliżonym do prostego. Następnie tama jest rozszerzana, uszczelniana mułem nanoszonym przez bobry i rozbudowywana aż do potrzebnej wysokości. Inni obserwatorzy natomiast uważają że na początku budowy bobry wbijają w dno grube gałęzie, które są szkieletem tamy. O nie opierają się poprzecznie ułożone gałęzie. Niewykluczone jest jednak, że zależnie od sytuacji wszystkie opisane metody są stosowane. Bobry do budowy tamy najczęściej wybierają lokalne zwężenie lub wypłycenie cieku. Zablokowanie takiego zwężenia przynosi najszybszy skutek, przy najmniejszym nakładzie sił i materiałów. Dlatego zrozumiałym jest, że bobry często budują tamy na przepustach drogowych. Często również bobry “opierają” tamę o wykroty, kłody solidnie ustawione w poprzek cieku. Przy budowie i naprawach tam bobry spławiają materiał zgodnie z prądem.

Od początku tama jest szczelna i woda przelewa się przez wierzch - najczęściej na całej swej długości. Wszelkie punktowe przecieki są likwidowane. Taka stałość poziomu ma wielkie znaczenie dla roślin i zwierząt zależnych od stawu bobrowego powstającego wskutek budowy tamy. Stwierdza się na przykład kilkudziesięciokrotne zwiększenie zagęszczenia kijanek w stawach bobrowych w porównaniu do odcinków potoków bez tam (Czech, niepublikowane). Budowa tamy ma również wielkie znaczenie dla ryb w zimie; woda nie zamarza do dna i umożliwia im przeżycie.

Najmniejsze tamy mają kilkanaście centymetrów wysokości i kilkadziesiąt centymetrów długości, ale mogą osiągać wysokość kilku metrów, a długość kilkuset metrów. Rekordowa długość tamy w Ameryce Północnej wynosiła 1200 m, a wysokość (oczywiście innej) 5,4 m.

Tamy są stosunkowo trwałe i można po nich swobodnie chodzić. Nie niszczą ich gwałtowne przybory wód, a często bobry pozostawiają z boków tamy coś w rodzaju kanałów ulgi, którymi jest odprowadzany nadmiar wody w przypadku powodzi. Często podczas wezbrań bobry tworzą w tamie lub obok niej szczelinę, co zabezpiecza ją przed rozmyciem.

Ryc. 8. Zestaw tam kolejno ustawionych na cieku.

Często również (zwłaszcza w terenach górskich i w przypadku krótkich tam) grunt z jednej strony tamy jest płaski. Umożliwia to przepływ wody podczas wezbrań i ochronę tamy przed zniszczeniem.

Powierzchnia powstających stawów zależy od wysokości oraz ukształtowania terenu i wynosi od pół ara do kilkudziesięciu hektarów. Niekiedy (szczególnie w górach) bobry budują serie kilku-kilkunastu kolejnych tam, które osłabiają napór wody i pozwalają na zalanie większego terenu (ryc. 8). Pewna rodzina w Beskidzie Niskim w 2000 roku utrzymywała jednocześnie 25 tam o wysokości od kilkunastu cm do 1,6 m. Były one zbudowane na terytorium o długości 1,2 km. Zazwyczaj jedna z tam (tama główna) chroni żeremia lub nory. Tamy dodatkowe wyrównują również ciśnienia po obu stronach tam, chroniąc je przed zniszczeniem. Każde uszkodzenie tamy jest natychmiast naprawiane, gdyż może doprowadzić do odsłonięcia podwodnych wejść do schronień i ułatwić atak drapieżnikom.

Na terenach niskich bobry budują domki - żeremia z podobnego materiału jak do budowy tam. Bobry budują domki według dwóch metod: pierwsza polega na wykopaniu nory prowadzącej od podwodnego wejścia do komory ponad poziomem wody. Na komorę nakładane są gałęzie, muł, darń i inny materiał. W miarę upływu czasu budowla osiąga stożkowaty kształt. Druga metoda polega na wykonaniu w gruncie podłużnego

45