2711905687

Ruch naturalny ludności Europy 179

rozwoju demograficznego. Przez kilka dziesięcioleci oddziaływały na te państwa również inne uwarunkowania społeczno-gospodarcze, które w ostatecznym efekcie wpłynęły w poważnym stopniu na odmienne kształtowanie się ruchu naturalnego ludności. Stanowić to może podstawę do analizy geograficznej, w której przedstawiono dane dotyczące skali urodzeń, zgonów oraz przyrostu względnie ubytku naturalnego. Daje to możliwość oceny tempa rozwoju demograficznego poszczególnych części Europy. Każdy tego typu podział na odrębne jednostki terytorialne może budzić zastrzeżenia, niemniej ułatwi ocenę sytuacji i pokaże różnice rozwoju demograficznego między wschodnią a zachodnią częścią kontynentu europejskiego'¹. W celu dokonania porównań przedstawiono dane statystyczne określające dynamikę zaludnienia: 15 państw, które obecnie należą do Unii Europejskiej oraz tych, które znalazły się po wschodniej stronic „żelaznej kurtyny”. Wschodnia część Europy, która miała całkowicie inne warunki ustrojowe nie była w pełni jednolita: duża część

znalazła się w składzie Związku Sowieckiego, zaś państwa położone w Europie

*

Środkowo-Wschodniej zachowały atrybuty suwerenności, ale były w strefie wpływów ZSRR, który narzucił tym państwom tzw. ustrój socjalistyczny. Te odmienne uwarunkowania geopolityczne, które funkcjonowały ponad 40 lat, stanowią podstawę klasyfikacji umożliwiającą podział Europy na trzy odrębne części¹'.

Analizując ruch naturalny w państwach, które współcześnie należą do Unii Europejskiej trzeba uwzględnić ich niejednolitość terytorialną i demograficzną. Obok państw reprezentujących duży potencjał ludnościowy (Niemcy, Francja, Wiochy) znalazły się państwa niewielkie, takie jak Irlandia, Luksemburg czy Dania. Dlatego wskaźniki procentowe, wyliczone w stosunku do liczby ludności, niewiele mówią o ich skali absolutnej"’. Pokazują jednak skalę urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców (tab. 1).

Z punktu widzenia kształtowania się wskaźników ruchu naturalnego, państwa zachodnioeuropejskie znajdowały się w okresie powojennym w fazie tzw. zaawansowanej dojrzałości demograficznej i zmierzały do bardzo niskiego przyrostu naturalnego. Ewolucja przemian była już wyraźnie zarysowana. Różnice między stanami w 1950 i w 1990 roku są bardzo znaczne i dowodzą, że w ciągu tych 40 lat nastąpiło znaczne obniżenie się stopy urodzeń, co przy niewielkich zmianach poziomu umieralności przyniosło wyraźne obniżenie się przyrostu naturalnego. Na początku badanego okresu (1950) przeciętny wskaźnik urodzeń kształtował się na poziomie około 20%c, z tym że wielkości maksymalne dotyczyły Finlandii (24,5%o) i Portugalii

* Kartograficzny obraz zmian demograficzno-spolecznych Europy w ujęciu dynamicznym prezentują dwa wydawnictwa atlasowe (Atlas de la..., 1991 .Atlas    1997).

^v O sytuacji demograficznej we wschodniej części kontynentu europejskiego wiele informacji zawierają książki A. Maryańskiego (1974, 1995).

^,M Autor w przedstawionej analizie statystycznej wykorzysta! informacje o skali urodzeń oraz zgonów (w liczbach bezwzględnych lub na 1000 mieszkańców). Tego typu dane statystyczne nie są w pełni adekwatne przy dokonywaniu porównań między państwami, nie uwzględniają bowiem różnic wynikających z odmiennych struktur wiekowych ludności. Do uzyskania pełnej porównywalności należałoby zastosować współczynniki standaryzowane, niestety autor nie dysponuje dokumentacją statystyczną odpowiednią do tego typu procedury.