2711905719

Ruch naturalny ludności Europy 193

w przyroście odegrali migranci, wzrost ludności we Francji był wywołany głównie przyrostem naturalnym. W porównaniu do Unii Europejskiej tendencje demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej, a zwłaszcza Europie Wschodniej przybrały odmienną postać. Liczba ludności na terytorium obejmującym 12 państw na pomoście baltycko-czarnomorsko-adriatyckim obniżyła się między 1990 a 2000 r. o blisko 300 tys. (tab. 11).

W ramach rozpatrywanych 12 państw ujawniły się duże zróżnicowania. W pięciu państwach odnotowano w tym 10-leciu przyrost ludności; największy miał miejsce w Jugosławii i w Polsce". W tej ostatniej byl efektem przyrostu naturalnego w latach 1990-1995. W następnych latach różnica liczby urodzeń i zgonów zaczęła zbliżać się do zera. Konstruowane na początku lat 90. optymistyczne prognozy dotyczące wzrostu liczby ludności w Polsce zdezaktualizowały się.

Poważny regres demograficzny wystąpił w Bośni i Hercegowinie. Było to rezultatem konfliktu zbrojnego, który obok strat bezpośrednich, wywołał masową ucieczkę ludności z kraju ogarniętego wojną. Znaczny spadek zaludnienia objął Rumunię (w liczbach absolutnych największy), Bułgarię, Chorwację i Węgry. Należy stwierdzić, że pojawienie się wyraźnych procesów depopulacyjnych musiało wiązać się nieodłącznie z deformacjami struktury wieku ludności. Przyniesie to w późniejszym czasie konsekwencje nie tylko demograficzne, ale również społeczne. W przyszłości wystąpią silne procesy starzenia się ludności w krajach stosunkowo biednych. Zagwarantowanie znośnej egzystencji dla wielkiej grupy ludzi w wieku podeszłym stanie się trudnym problemem socjalnym i ekonomicznym. Nie ma tu pełnej analogii do krajów zachodnioeuropejskich, gdzie stopniowe starzenie się społeczeństwa odbywa się w państwach stabilnych i zamożnych.

Bardziej spektakularne, a przy tym niekorzystne zmiany demograficzne miały miejsce w latach 90. w krajach leżących na obszarze byłego Związku Sowieckiego. Kraje te weszły w fazę znacznego regresu demograficznego. W ciągu zaledwie 10 lat liczba ludności obniżyła się na rozpatrywanym terytorium, znajdującym się obecnie w granicach siedmiu suwerennych państw, o ponad 5,5 min (tab. 12). Najbardziej dramatyczna sytuacja wystąpiła na Ukrainie i w Rosji, gdzie spadek liczby urodzeń nałożył się na wzrost umieralności. W wyniku utrwalania się tych niekorzystnych tendencji w ciągu 10 lat liczba ludności Ukrainy obniżyła się o blisko 2,4 min. Regres demograficzny Federacji Rosyjskiej przybrał podobną skalę. Sukcesywne zmniejszanie się zaludnienia wywołało w Rosji duży rozgłos i stało się obiektem szerokiej dyskusji naukowej oraz zainteresowania środków masowego przekazu¹². W wartościach procentowych wyraźne procesy depopulacyjne objęły Łotwę i Estonię. Przyczyną był nie tylko ubytek naturalny, ale również znaczny odpływ ludności z obu krajów.

¹¹ Dane dotyczące Polski nie są całkowicie wiarygodne, ponieważ duża część osób emigrujących z Polski nie została uwzględniona w ewidencji statystycznej. Można przewidywać, że liczba ludności Polski jest znacznie niższa niż wskazywały dane szacunkowe odniesione do 2000 roku.

Informacje na temat współczesnej sytuacji ludnościowej Rosji oraz prac prognostycznych poświęconych przyszłości demograficznej Federacji Rosyjskiej można znaleźć w opracowaniach P. Eberhardta, (2000, 2002).