DSCN8206 (2)

CZ. H: KINA ŁJRYKA

ŁXXXB

F^nws¹.

I> jest to wiersz jawnie autotematyczny:

...Pod sobą samym wykopawszy zdradę.

Cdi z życia kończę, kończąc mecum-vode,

2) jest „streszczeniem ” podstawowego wątku tematycznego całego cyklu, najpełniej wyrażonego w części finalnej VM, tj. zjawiska śmierci i śmiertelności (czy trzeba dodawać, że dla Norwida to kwestia przede wszystkim znaczenia śmierci?):

Tak fflory-badaez dopełniwszy zielnik,

Gdy z pozwroego mchu nagnHtiejszyni Uściem Szeptał o śmierciach tworów — chce nad wnfjścfem Księgi podpisać się... pisze... śmiertelnik?

3) jest wreszcie wykładnią zasady kompozycyjnej rządzącej tym dziełem:

Złożone ze sto perełek nawlekłych

Logicznie w siebie — jak we łzę łza — wciekłych;

Zacznijmy od spraw „technicznych”, które jednak nie są wyzute ze znaczeń. Sam tytuł wiersza, utworzony od łacińskiego finis (granica, koniec; śmierć) jest — co u Norwida zwyczajne — wieloznaczny⁸. Może się odnosić np. do momentu kończenia pracy nad dziełem, do zakreślania granicy tomu — a więc rozumiany może być w duchu łacińskiego: Finis coro-nat opus\ ałe me tak jednakże: z odcieniem dumnej satysfakcji, a nawet wręcz przeciwnie — co sugerują wyrażenia takie jak: „zdrada”, „łza”, „cela”, „śmierć”; o tym — dalej. Przyjmijmy tymczasem owo finis w znaczeniu podstawowym, tj. jako znak granicy; graniczny kopiec. Czy więc można uznać wiersz ten za pewnego rodzaju puentę cyklu? Ową „kropkę nad i”? Otóż nie. Pb wiersza tym wcale się nie „zamyka poszyt”, mamy

jeszcze cło przeczytania trzy obszerne utwory i jeden mniejszy. Może więc poeta po prostu pomylił się w liczeniu i pierwotnie zamknął „poszyt” wierszem Finis łub ewentualnie jeszcze tylko następnym — XCV1II. Krytyką (wyjętą z czasopismu), lub może usunął w którymś momencie prac nad cyklem te teksty, które w jakiś sposób nie harmonizowały z resztą wierszy, co spowodowało automatyczne przesunięcie Finis w głąb cyklu i zmusiło autora do „nawleczenia” trzech (czy czterech) nowych „perełek” dopełniających centurię? Potwierdzenia dla tego domniemania można szukać w wierszu XCVffl. Krytyka, stanowiącym ironiczną antycypację sądów krytyki literackiej na temat VM:

VM — złożone ze stu rzeczy drobnych —

Wyszło [...]

W tym tonie utrzymane jest również kompozycyjne postscriptum wiersza Krytyka: „księgarska reklama” mającej się właśnie ukazać kolejnej pozycji Biblioteki Pisarzy Polskich²:

Można ją nabyć oprawną lub zszytą — Owdzie i owdzie--jedna — za złotówkę.

Gdyby jednak powyższe rozumowanie odrzucić jako zbyt fantastyczne, przeciwstawiając mu np. fakt, iż równie rozbudowana w VM została część Jmwokacyjna”, bo tworzą ją: przypisane do tytułu motto z Odysei, związane ze wstępem Czytelnika motto z Byrona, dedykacja VM. wiersz inicjalny wstęp. (Ogólniki) oraz introdukcyjny /. Yode-mecwn, to i przyjąć wypadnie, że wiersz XCVJI. Finis jest jednym z najważniejszych węzłów tego sznura pereł czy łez, po którym oko czytelnika nie powinno się prześlizgiwać z obojętną lekkością. Ib — jak w kilku innych jeszcze miejscach cyklu — pozostał

1

Por. S. Sawicki, Z zagadnień semantyki poetyckiej Norwida [wrj Tegoż, Poetyka, interpretacja. Sacrum, Warszawa 1981.

2

Na czwartej stronie okładki książek w serii Biblioteki Pisarzy Polskich są informacje o tomach, które już się ukazały, wraz z cenami. Tak też było w przypadku Poezyj Norwida, t. XXI w tej serii.