DSCN8219

CVI cł m tekst jmatiiacuir

porównując te wersety, które zapisane są dwukrotnie. Otóż, gdy kończyła się kartka, poeta przenosił zwykle na następną stronę werset lub więcej?¹' albo zapisywał na kończącej się kartce werset lub jego początek ze strony następnej²², tworząc rodzaj dodatkowej paginacji (analogiczny do reklamantów). Porównajmy dla przykładu taki podwójny zapis jednego wersetu wiersza IV. Posąg i obuwie:

„Zabija czas..?” Rzeźbiarz, jemu, na to: (1. zapis)

„Zabija czas..!” Rzeźbiarz jemu na to: (2. zapis)

Gomułicki w Pismach wszystkich drukuje oczywiście tak: JL~)

Zabija czas!...” Rzeźbiarz jemu na to:

Inne jeszcze problemy nasuwa funkcja Norwidowskiego pytajnika. Biorąc rzecz z dzisiejszego punktu widzenia, stwierdzamy niewątpliwe nadużywanie tego znaku przez poetę. Nie sygnalizuje on li tylko intonacji wypowiedzi pytających. Ma o wiele szersze zastosowanie niż dziś i w czasach Norwida. Trudno przy tym wydobyć z praktyki pisarza jakąś formalną, gramatyczną dyrektywę stosowania tego znaku²³. Jest on wielofunkcyjny, rzeczywiście Norwidowski. Szczególnie zaskakujące dla dzisiejszego czytelnika są pytajniki wewnątrz zdań, np. po zaimku ..co” łnb spójniku rozłącznym „czy”. Tak to np. wygląda w wierszu XIII. Larwa:

Poszepty z Niebem o cudzie W wargach... czy? piana bezbożna!...

ale wcześniej:

2* Zob np. VMB 48.

²³ Zob. np. VMB 16.

²³ Być może, objawia się w tym przywiązanie Norwida do dawniejszej tradycji interpunkcyjnej zderzone z aktualną praktyką.

Czoło ma w cierniu? czy w brudzie?

Oczywiste wydaje się natomiast zastosowanie wewnętrzne pytajnika w tej konstrukcji:

Skąd idzie?... sobie to chowa,

Gdzie idzie?... zapewne — gdzie nic!

Jakie uzasadnienie ma pytajnik w tej sytuacji:

— Jak historia?... wie tylko: „krwi!...”

Jak społeczność?... tylko — „pieniędzy!...”

Może jest to znak ironii? Może intonacji? Dodajmy na marginesie, że analiza autografu ujawnia, iż znaczna część tych „pytajników” powstała z przekształcenia przecinków lub innych znaków, które dają się zaobserwować nawet w Podobitnie autografu (np. w wierszu XV. Sfinks, w. 5); wiele innych pojawiło się już po .zapisaniu tekstu (można zaobserwować takie „wtłaczanie” pytajników w bardzo wielu tekstach, np. w wierszu XVI. Narcyz, w. 9).

Pytajniki — podobnie jak inne Norwidowskie znaki graficzne — miały służyć oddaniu dwu co najmniej intencji autora:

1) sygnalizować szczególną funkcję semantyczną danej cząstki wiersza (wyrazu, wyrażenia, zdania) i 2) współtworzyć swoistą partyturę intonacyjną utworu.

Graficzne kształtowanie tekstu. Zdecydowanie prostsze, aczkolwiek nie bez pytań, jest odtworzenie układu graficznego tekstów. W tym aspekcie VM może być znakomitym przykładem dbałości autora o wyraźny podział tekstu na mniejsze cząstki. Zostały one ponumerowane liczbami rzymskimi od jeden do sto, o czym mówi nawet jeden z wierszy cyklu (.XCVII. Finis). Prócz numeracji głównej każdy utwór VM ma własny tytuł, a w tekstach strofieznych występuje numeracja strof. Autor nie jest tu całkiem konsekwentny. Niektóre strofy