DSCN9528

WSTĘP

Bo to sen na końcu pieśni,

2e magnaty kiedyś staną Z wielką tęczą chorągwianą,

Otrsąśnięci z wieków pleśni,

Z wielką myślą w sercu, w głowie,

Chatom — niby aniołowie; że bunt święty rozpłomienią,

że świat cały od nich zgore...

W tych magnatach serce chore,

Proch im sercem i proch rdzenią.

Odpowiedź na „Psalmy Przyszłośći“ powstała na samym przedprożu nieudałego powstania 1846 roku i rabacji Szeli. Stosunek poety do faktów tego roku ukazuje, dlaczego rok 1846 jest bardziej od Wiosny Ludów konstytutywny dla jego ideologii Stosunek ten bowiem układa się tak, jak go dyktuje dojrzały rewolucyjny demokratyzm Odpowiedzi. Poeta najwidoczniej uważa, że jego ocena walki klasowej i narodowo-wyzwoleńczej, chociaż nastąpiła w przeddzień samych faktów, była trafna i kiedy te fakty pojawiają się na horyzoncie, ocenia je tak jak nakazywał Krasińskiemu: „polski lud to ojciec twój".

Zgodnie z tym w Głosie z wygnania do braci w kraju winę rzezi galicyjskiej przypisze szlachcie, a rolę chłopa w walce narodowo-wyzwoleńczej ujmie w zdaniu: „uszanuj grubą siermięgę, bo to strój przyszłych żołnierzy, co Polskę wywalczą**. W obydwu listach do ks. Adama Czartoryskiego wykazywać będzie, że oparta na burżuazyjno-kapitalistycznym doświadczeniu politycznym monarchia konstytucyjna, do której on dąży, nic nie ma wspólnego z polską ideą rewolucyjną. Jeszcze ostrzej, z lak on izmem coraz częstszym w lirykach, zarzut wstecznictwa rzuci poeta w twarz wszystkim zwolennikom Hotelu Lambert.

Powróćmy jeszcze do Odpowiedzi na „Psalmy Przyszłości“ i ustalmy, na czym się opiera centralne znaczenie tego utworu. Podstawa dyskusji jest w nim całkowicie jednoznaczna. Poecie chodzi o ocenę sytuacji rewolucyjnej w kraju i to według danych stamtąd pochodzących, nie z emigracji. Emigracja stanowi jedynie miejsce, na którym spór Kamieński-Krasiński-

LXXTV

Słowacki może się swobodniej, choć pod pseudonimami, potoczyć. Taka podstawa sporu wyjaśnia, dlaczego rewolucyjny demokratyzm Słowackiego krążył w ostatnich latach tylko po świecie idei, wynajdując dla siebie urojonych, jak Zborowski, bohaterów. Z chwilą kiedy się włączył w polemikę Kamieński-Krasiński, strząsnął z siebie wszelkie obciążenia i hamulce.

Przełomowy i szczytowy w rozwoju rewolucyjnego demokra-tyzmu poety charakter Odpowiedzi na ,JP8ałmy Przyszłość?' polega przeto na tym, że Słowacki włącza ów demokratyzm w realną i politycznie poprawną ocenę rewolucyjnych sił ludowych w ojczyźnie, że staje zdecydowanie po ich stronie, nie przeciw jakimś odległym ich przeciwnikom, ale przeciw realnie działającym w kraju siłom reakcji. Odpowiedz na psalmy Przyszłości“ podaje nienaganny wniosek polityczny wyprowadzony z długich lat dojrzewania w poecie jego przekonań społeczno-politycznych. Wszystko tutaj jest prawidłowe, aż po zdumiewające odżycie realistycznej retoryki poety, która dotąd stale służyła ideom tego rodzaju.

Pozostałe pisma Słowackiego należy ustawić według chronologii ich rzeczywistego wzrostu i nowatorstwa, a nie rozmiarów koncepcji Przy takim ujęciu okazuje się, że niewiele nowego przynoszą gęsto rozsiane w latach 1846/1849 traktaty i dialogi filozoficzne. Wszystkie one prowadzą dalej i rozwijają — obracając w kółko — poglądy poety sprzed decydującego dla jego ewolucji roku 1846. Słowacki nie stworzył nigdy konsekwentnego systemu myślowego, nawet w ramach mistycznego idealizmu, a wszelkie próby odtworzenia takiego systemu skazane są na bezpłodność i zaplątanie się w przeciwieństwach podobnych co u niego. Jedynie w Genezie z Ducha napotykamy nader oryginalną, zbliżającą się niekiedy do materializmu, próbę wyjaśnienia życia organicznego na podstawie ewolucji.

W ostatnich latach żyda poety powstaje gigantyczny zamysł KrÓlarDucha. Przy pełnym szacunku dla tego niezwykłego zamysłu, przy zrozumieniu ewolucji, jaka dokonując się podczas pisania Króla-Ducha, każdy późniejszy rapsod z grzęzawiska

LXXV