DSC
17 (4)

tekstem sytuacyjnym; np. pols. myć zęby : niem. (die) Zdhne putzen; ang. to brush one’s teeth. Syntagmy skonwencjonalizowane są niezmiernie ważnym czynni, kiem w dydaktyce języków obcych, zwłaszcza na wyższym poziomie nauczania, kiedy uczeń opanował już stronę formalną języka i łatwo może przenosić asocjacje leksykalne z języka ojczystego lub wyjściowego na język obcy, gdzie mogą być nieakceptowalne (f Akcep-tabilność). Uczący się języka obcego na ogół nie zdaje sobie sprawy z faktu, iż określoną strukturę gramatyczną (np. podmiot — orzeczenie — dopełnienie) można wprawdzie realizować za pomocą różnych elementów leksykalnych, pod warunkiem wszakże, iż zostaną spełnione nie tylko wymogi formy (np. zgodność końcówek z funkcją syn taktyczną) lecz i f kolokacji czyli semantycznej łączliwości wyrazów, determinowanej nie sytuacją, (np. pols. czarna noc : niem. schwarze Nacht) lecz systemem leksykalnym (np. pols. Dentysta rtoie ząb : niem. Der Zahnarzt zeiht (dosł. „wyciąga”) den Zahn; pols. czarna rozpacz ; niem. helle Verzweiflung). f Akceptabilność, f Idiomatyzm, f Restrykcja selektywności, f Walencja.

Lit.: Marton 1976:204; Szulc 1970:510.

Syn taksa (= Składnia)

ang. tyntaz, syntactics; franc. (la) syntaze; niem. (die) Syntez, (die) Satzlehre; ros. sintaksis.

Dział gramatyki zajmujący się opisem struktury zdania, tzn. ustalający stosunki zachodzące pomiędzy elementami kategorialnymi (tzw. „części zdania”) określonych jednostek f syntagmy.

W gramatyce generatywno-transformacyjnej syn-taksa definiowana jest jako system reguł umożliwiający generowanie zdań gramatycznych, f Komponent syn taktyczny, f Zdanie.

Lit.: Buttler 1976; Chomsky 1957:11; Lewicki 1971.

System (— Układ)

aof. system; franc. (te) systeme: niem. (dos) System; ros. siste-ma

Zbiór/klasa przedmiotów lub zjawisk, pomiędzy którymi zachodzą określone relacje, stanowiące jego t strukturę. Na przykład system zarządzania składa się z zespołu instytucji powiązanych z sobą wykonywanym wspólnie zadaniem administracyjnym. Dwa substancjo-nalnie różne systemy mogą mięć strukturę izomorficzną (równokształtną). Tzw. ogólna teoria systemów bada własności dowolnych systemów niezależnie od tego, z jakich elementów się składają.

Systemy cechujące się względną niezmiennością określane bywają jako tzw. systemy zamknięte, natomiast systemy zmieniające się pod wpływem jakichkolwiek czynników nazywamy systemami o t w a r -tymi. W ramach f kodu językowego do (pod)sySteinów otwartych zalicza się np. t system leksykalny z uwagi na możność wyboru, jaki pozostawia użytkownikowi języka. Na tym tle takie systemy jak; morfo-taktyczny i syntaktyczny uznać należy za bardziej zamknięte.

t Interferencja językowa, f Izomorfizm, f Język, f System językowy.

Lit: Milewski 1951:31; Pawlak 1964; Robina 1967 (franc. 1976: 84).

System językowy

•ng. language system; franc. (le) systeme Itnguistiąue; niem. (das) Sprachsystem: ros. jazykovaja sistema.

Zbiór f fonemów oraz f reguł językowych pozwalających tworzyć f morfemy, a w oparciu o nie f wypowiedzenia, będące ich układami. Na system językowy składają się dwie płaszczyzny: (a) f plan ekspresji oraz (b) f plan semantyczny, pomiędzy którymi zachodzi stosunek współzależności.

•— 233 —-