DSCN4329

§ci kora jest częścią mózgu najbardziej zaangażowaną w procesy tworzenia nowych skojarzeń. Kora ludzka jest bardzo pofałdowana; gdyby ją rozprostować, pokryłaby powierzchnię czterech kartek papieru maszynowego; kora szympansa zajęłaby jedną stronę, małpy nieczłekoksztalt-nej zmieściłaby się na pocztówce, a szczura na znaczku pocztowym.

Często ilościowe wytłumaczenie wydaje się wszakże niepełne Przedstawię argumenty na poparcie tezy, że intcli-sencja rozwinęła się przede wszystkim dzięki doskonaleniu się w mózgu pewnej specjalizacji związanej z mową. W loku ewolucji od małp człekokształtnych do człowieka pozwoliła ona na jakościowy skok w sferze takich właściwości, jak spryt i zdolność przewidywania. Mogło to wiązać się z ową eksplozją kreatywności, która nastąpiła przed 50 tys. lat, kiedy to ludzie nieróżniący się od nas już od 200 tys. lat zaczęli nagle zachowywać się tak jak my. Jeżeli zaś, jak podejrzewam, specjalizacja ta związana jest z mechanizmem wspólnym dla mowy, planowania ruchów rąk oraz muzykowania i tańca, to proponowane wyjaśnienie będzie jeszcze pełniejsze.

Osoba szczególnie inteligentna często sprawia wrażenie „szybkiej” i zdolnej do żonglowania wieloma pojęciami jednocześnie. I rzeczywiście - dwa czynniki, które najbardziej wpływają na punktację ilorazu inteligencji, to liczba odpowiedzi na niespodziewane pytania w możliwie najkrótszym czasie oraz umiejętność manipulowania kilkoma wyobrażeniami myślowymi naraz - jak w pytaniach o analogie; A ma się tak do B, jak C do (D, E lub F).

Wszechstronność poptaca?

inna cecha inteligencji to wszechstronność. Większość zwierząt jest wąsko wyspecjalizowana, szczególnie jeśli idzie o odżywianie: goryl górski codziennie zjada 25 kg zielonych liści. Dieta szympansa jest o wiele bardziej urozmaicona: je owoce, termity, liście, a nawet - jeśli dopisze mu szczęście w łowach - pożywi się małpką lub warchlakiem. Zwierzęta wszystkożerne dysponują bogatszym repertuarem podstawowych ruchów, ponieważ ich przodkowie „przełączali się” z jednego rodzaju źródeł pożywienia na inny. Muszą też tworzyć więcej modeli sensorycznych - umysłowych wyobrażeń rzeczy, które wymagają czujności, takich jak jedzenie czy drapieżnik. Wszystkożercy kształtują swoje zachowanie, dopasowując te modele do reakcji ruchowych.

Czasami zwierzęta podczas zabawy wypróbowują nowe kombinacje jakiegoś wyobrażenia i ruchu, a później znajdują dla nich zastosowanie. Wiele zwierząt oddaje się zabawom tylko we wczesnej młodości; dorosłość to już sprawa poważna - jest tyle młodych gąb do nakarmienia. Wydłużone dzieciństwo i młodość - u ludzi i człekokształtnych - niewątpliwie sprzyja rozwojowi inteligencji. Długie życie czyni ponadto bardziej wszechstronnym, ponieważ dostarcza więcej okazji do odkrywania nowych zachowań.

Zycie społeczne stwarza szansę korzystania z użytecznych odkryć innych osobników. Naukowcy obserwowali, jak stado makaków japońskich naśladowało metodę oplukiwania jedzenia z piasku, wynalezioną przez jedną z pomysłowych samic. Co więcej, życie społeczne wymaga rozwiązywania

PAPIEROWA MIARA

i—

Człowiek

1

Szympans

Kora mózgu to głęboko pofałdowany obszar powierzchni mózgu, najsilniej związany z inteligencją. Rozprostowana kora mózgu człowieka pokryłaby cztery kartki papieru maszynowego; kora szympansa tylko jedną, małpy niecztekokształtnej zmieściłaby się na widokówce, a szczura na znaczku pocztowym.

problemów interpersonalnych (związanych np. z porządkiem dziobania, czyli hierarchią grupy), które wykraczają daleko poza zwyczajne środowiskowe zagrożenia dotyczące przetrwania i rozrodu.

Wszechstronność wszelako nie zawsze jest cnotą i nie zawsze im jej więcej, tym lepiej. Kto często podróżuje samolotem, wie, że pasażerowie, którzy mają tylko podręczny bagaż, zgarniają wszystkie taksówki z postoju, gdy reszta czeka na odbiór waliz. Z drugiej strony jednak, gdy pogoda jest tak nieprzewidywalna, że każdy musi podróżować z zapasem ubrań - od stroju kąpielowego po puchową kurtkę - przygotowani na wszystko są w nieco lepszej sytuacji niż „mistrzowie jednej specjalności”. Tak samo jest z wszechstronnością zachowań i wielkością mózgu.

Szympansy, które wędrują do gajów owocowych w Ugandzie, często zastają tam zwinne miejscowe małpy ogołacające drzewa z ostatnich jadalnych owoców. Szympansy mogą wprawdzie „przestawić się" na łowienie termitów, a nawet złapać którąś małpę i zjeść; praktycznie jednak taka konkurencja ostro ogranicza ich populację, chociaż nad wyspecjalizowanymi rywalami mają przewagę w postaci dwukrotnie większego mózgu.

To czy wszechstronność jest korzystna, zależy od skali czasu: dotyczy to zarówno współczesnego podróżnika, jak i małpy na drodze ewolucji. Istotne jest, jak szybko zmienia się pogoda i jak długo trwa podróż. Paleoklima-tolodzy odkryli, że wiele rejonów Ziemi dotkniętych było zmianami klimatycznymi, gwałtownymi i długotrwałymi jak dla nas nagła 10-letnia susza, z tym jednak, że ciągnęły się one przez całe stulecia. Przewrót klimatyczny eliminujący drzewa owocowe dla wielu gatunków małp byłby

(piuidriK)no Hiionr '</*•* t) tezid-snane vwo ^:<Auw» •"p®***') «a*»“r abw*®    ““ ^90nva S3WW

88

ŚWIAT NAUKI

JAK POWSTAWAŁ CZŁOWIEK