DSC
30 (9)

* „Czwórka" pojawi* *ię w chrześcijańskiej ikonologii głównie w postaci czterech ewangelistów i ich symboli, uporządkowanych w formie ,.ró-. koła lub melothcsii. albo też jako tetramorphus, jak np. w Hortut de-UctcTum Herrada von Landsperg. oraz w dziełach spekulacji mistycznej, x których wymienię tylko: 1) Jakob Boehme: Vierz\ę Frapen von der Seele.

2' Ińldegarda z Bingen: Coaex Luccensis, foL 372 i Codez Ueidclber-pms:s. Scu ios, Darstellungen des mystischen Universums; por. Ch. Singer: Stuóses ta the History and Mcthod o1 Science, 1917. 3) Godne uwagi rycin: Opicina dc Canistris z Codez Palatinus Latinus 1993, Watykan; S.R. _# Salomon, O.d.C.: Weltbild und Dekenntnisse eines avignoncsischen Kleri-ki rs ces 14 Jahrhundcrts, 1936. 4) Heinrich Khunrath stwierdza* że „Mo-nas catholica" powstaje z obrotu „czwórcy". Pojęcie „monas" jest interpretowane jako obraz i alegoria Chrystusa (Von hylealischen, das ist pri-matcnalischen catholischen oder allgemeinen natiirlischen Chaos, 1597, s 204 : s 281). Dalszy materia! w: H. Khunrath: Amphiteatrum Sapienliae Aeternae, 1604. 5) Spekulacje na temat krzyża („de quatuor... generibui arborum .'acta fuisse refertur crux** — powiada się, że krzyż zrobiono z crterech rodzajów drzewa). Por. Bernard: Vifis Mystica, cap. XLVI w: J.P, Mignę Patr. lat., t 184, col. 73, 2; por. W. Meyer: Die Geschichle des Kr, uz^olzes vor Christus, Akad. d. Wissensch., 1881, s. 7. Na temat czwórcy patrz takie: Dunbar: Symbolizm in Medieral Thought and its Consumma-tton tn the Divine Comedy, 1929.

*    Odsyłam do systemów Izydora, Walentyna, Marka i Secundusa. Szcze-

£ c pe-i czającym przykładem jest symbolika Monogenesa w Codez Bru- • crcr.su if-ruce Ms. 96, Bodlcian Libr., Oxford, w: C.A. Baynes: A. Coptic Gnastic Treatise, 1932, s. 59 i 70 i nast

•    Odsyłam do właściwych dla filozofii alchemistycznej mistycznych spekulacji o czterech korzeniach    Empedoklesa), które równają

s.ę cztercrr. iywiołom i czterem jakościom: (wilgotny, suchy, ciepły, zim-r.y Relacja w: Petrus Bonus: Pretiosa Margarita Novella, 1546; „Artis roeiallicae scr;ema”, oparty na pewnym „quaternatio elementorum” w: Jo-ar.-je* Aug. Pantheus: Ars Transmulationis Metallicae, 1519, s. 5; „quater-naur eiementorum* i na temat procesów chemicznych w: Raymundus Lul-lus Tt>*oncc et Practica (Theatrum Chemicum, IV, 1613, s. 174); symbole czterecr. żywiołów w: M. Majer: Scrutinium Chymicum, 1687. Ten sam autor napisał interesujący traktat: De Circulo Physico Quadrato, 1616. Po-doória symtłOlika w: JD. Mylius: Philotophia Rejormata, 1622. Przedstawmy    u nerm ety stów (z Pandory Reusnera, 1588 i Codez Ger- ^[

tncr.u-*s Monecensu, 596) w formie Te tras z symbolami ewangelistów w: CjG Jjrg Psychologie und Alchemie, ryc. 231 i 232; o symbolice „czwur-rf tamie, s 366 i nast., Ces. Werke, t 12, paragr. 327 i nast Dalszy ma-ier.a; H K .kelnaus Urzahl und Geb&rde, 1934. Analogie wschodnie

w H Zur.mrr Kunstform und Yoga im indischen Kultbild, 1926; R. WU-ntm l C C Jur.g Dcm Gehetmnu der goldenen Blute, 1957. Należy tu tak-u tpr "inteł o liu raturzr dotyczącej symboliki krzyża.

*• Zdanie to brzmi, być może, pretensjonalnie, jeśli się wyda, że zapominam, ii chodzi tylko o jeden szczególny sen, z którego nie należy wyciągać zbyt daleko idących wniosków. Jednakie wniosek mój opiera się nie tylko na tym śnie, lecz na wielu podobnych doświadczeniach, na które zwróciłem uwagę już w innym miejscu.

¹¹ Odsyłam czytelnika do: Claudius Popelin: Le Songe de Poliphile ou Hypnerotomachie de Frkre Francesco Colonna, Paris 1833. Książka ta jest napisana przypuszczalnie przez pewnego kleryka z XV w. Jest ona doskonałym przykładem „powieści o animie”. Patrz też: L. F;erz-David: Der Liebestraum des Poliphilo, 1947.

^ł* Szaty liturgiczne są nie tylko ozdobą, lecz także ochroną celebrującego kapłana. Lęk przed bogiem nie jest bezpodstawną metaforą, za pojęciem tym bowiem kryją się odpowiadające mu zjawiska. Por. II Ks. Mojż., 20: 18 i nast.    •

** Gnozy jako szczególnego rodzaju poznania nie należy mylić z gnos-tycyzmem.

^u Patrz: Psychologische Typen. Definicje: ,3ild”; por. także Theore-tische Dberlegungen rum Wesen des Psychischen, w: Von den Wurzeln des Bewusst3eins, 1954, s. 557 i nast., Ges. Werke, t. 3, paragr. 397 i nast.

** Termin „archetyp” używany jest przez Cycerona, Pliniusza i innych. Jako wyraźnie filozoficzne pojęcie pojawia się w: Corpus Hermeticum,

Lib. I (W. Scott: Hermetica, I, 116, 8. a: El&ękvtu»** zo iftrtocc/y a'x>ę, ró npo. óp/ rę; 2 pyrto ietpov'ov).

*• A. Bastian: Das Bestdndige in den Menschenrassen, 1883, s. 75. Tenże:

Die Vorstellungen von der Seele, 1874. Tenże: Der Volkergedanke :n .i ⁽-bau einer Wissenschaft von Menschen, 1881. Tenże: Elhnische Elementar-gedanken in der Lehre vom Menschen, 1895.

¹⁷ „(...) we śnie i sennych widzeniach odrabiamy jeszcze raz pensum dawniejszej ludzkości (...). Ja sądzę: jak człowiek jeszcze teraz wnioskuje we śnie, tak wnioskowała ludzkość na jawie także przez wiele tysięcy lat: pierwsza causa, która nasuwała się duchowi, żeby coś, co potrzebowało objaśnienia, objaśnić, wystarczała mu i uchodziła za prawdę (_). We śnie wciąż jeszcze działa u nas ten prastary pierwiastek ludzki, gdyż jest podstawą, na której rozwinął się rozum wyzszy i w każdym człowieku jeszcze się rozwija: sen przenosi nas znowu z powrotem w dalekie strony cywilizacji ludzkiej i daje w rękę środek lepszego ich poznania”. ?. Nietzsche, Ludzkie arcyiudzkie. Warszawa 1908. s. 27. 29.

» H. Hubert i M. Mauss: Melanges d'Histoire des Religions. Paris 1909. p. XXIX. „Constamment presentes dans le langage. sans qu’el!es y soient de toute necessitó explłcites — les categories — existent d*ordinaire płu-tót sous la formę d'habitudes directrices de la conscience, eiles-memes in-conscientes. La notion de mana est un de ces principes: elle est donnee dans le langage; elle est impłiąuee dans toute une serie de jugements et de raisonnements. portant sur des attributs qui sont ceux de mana. nous avons dit que le mana est une catógorie. Mai* le mana ncst pas „cuie-raent une catćgorlc speciale 3 la pensee primitive. et aujourd’hui, en voie

199