DSC
36 (10)

8 Wprowadzenie

W końcowej części niniejszego opracowania scharakteryzowano pokrótce tzw. witaminopodobne substancje, zaliczane dawniej do witamin. Przegląd ten obejmuje: cholinę, mezo-inozytol, karnitynę, wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe, S-metylometioninę, kwas liponowy, ubichinony, kwas pan-gamowy, kwas p-aminobenzoesowy i bioflawonoidy.

Retinol i karotenoidy — witamina A i jej prowitaminy

1.1. Rys historyczny

Niedomagania, które dzisiaj określamy mianem awitaminoz lub hipo-witaminoz, trapiły ludzkość od zarania dziejów. Jedną z tego rodzaju dolegliwości jest tzw. kurza ślepota. Już w starożytnym Egipcie, a później również w Grecji i Rzymie ludzie wiedzieli, że spożywanie gotowanej wątroby prowadzi do wyleczenia ślepoty zmierzchowej, jednakże dopiero w końcu XIX i na początku XX w. udało się ustalić związek między sposobem odżywiania się i pogorszeniem widzenia przy słabym oświetleniu. Dzięki pracom F. Hopkinsa, W. Steppa, a także E. McCollum i M. Davis, wykazano, że mleko, masło czy też żółtka jaj zawierają rozpuszczalny w tłuszczach czynnik niezbędny do wzrostu zwierząt doświadczalnych. Ci ostatni zaproponowali w 1915 r. nazwę rozpuszczalny w tłuszczach czynnik A. Od tego czasu poznano wiele doniosłych faktów, które, krok po kroku, doprowadziły do odkrycia witaminy A i jej prowitaminy — ^-karotenu. Szczególnie duże znaczenie miało ustalenie, że obok ekstraktów wątrobowych również tłuszcze roślinne wykazują podobną aktywność biologiczną. Później stwierdzono, że ^-karoten, będący barwnikiem roślinnym rozpuszczalnym w tłuszczach, przekształca się w wątrobie zwierząt doświadczalnych w bezbarwny związek o aktywności witaminy A. Ogromną zasługą P. Karrera i jego współpracowników było określenie struktury zarówno ^-karotenu, jak i właściwej witaminy A, a także otrzymanie różnych syntetycznych pochodnych tych związków.

W roku 1935 G. Wald ustalił, że pigmenty wzrokowe oka zawierają pochodną witaminy A, tzw. retinen, który okazał się identyczny z otrzymanym przez Karrera syntetycznym aldehydem, znanym obecnie pod nazwą retinal. Dalsze liczne badania pozwoliły szczegółowo poznać funkcje witaminy A w procesie widzenia, jak też potwierdziły rolę tej witaminy jako czynnika wzrostowego.

Do chwili opracowania opłacalnej metody syntezy chemicznej, tj. do końca lat czterdziestych XX w., głównym źródłem witaminy A były tłuszcze wątrobowe (trany) ryb i zwierząt morskich. Z tłuszczów tych metodą destylacji molekularnej otrzymywano bezwonne i pozbawione nieprzyjemnego smaku koncentraty witaminy A o stężeniu aktywnego czynnika sięgającym 30%.