DSC65

KBWE - niespełniona obietnica systemu paneuropejskiego 95

(jeszcze z 1950 r.), lecz RE oferowała szereg programów pomocy przedakcesyjnej. Nierzadko złośliwie zauważano, że powstająca na początku lat 90. architektura instytucjonalna Europy zamiast tworzyć, zgodnie z zamysłem państw, a system of in-terlocking institutions, stawała się systemem of interblocking institutions. Wprawdzie nie blokowały się one wzajemnie, ale już wtedy zaczęto odczuwać trend do nadmiernej instytucjonalizacji życia międzynarodowego na kontynencie.

Nie dotyczyło to w najmniejszym stopniu autonomicznego nurtu współpracy w ramach KBWE, którym były rokowania w zakresie ograniczania zbrojeń i budowy środków zaufania. Te drugie, to znaczy środki budowy zaufania (confidence and security building measures) stały się sławne jeszcze w końcowym okresie zimnej wojny. Ich zaczątek znajdujemy zresztą w Akcie końcowym KBWE z 1975 roku. Chodzi o tak zwane środki przejrzystości w odniesieniu do potencjałów i aktywności wojskowej państw członkowskich, ustanowione po to, aby zminimalizować poziom nieufności co do intencji drugiej strony. Podstawowe znaczenie w tym procesie miała konferencja sztokholmska (1984-1986), podczas której uzgodniono tak zwaną pierwszą generację środków⁷ budowy zaufania. W okresie poprzedzającym konferencję paryską w listopadzie 1990 roku prowadzone były w Wiedniu rozmowy zmierzające do wprowadzenia dalej idących środków budowy zaufania w sferze militarnej. Uzgodniony wtedy Dokument wiedeński 1990 został podpisany w czasie szczytu KBWE w Paryżu w 1990 r. Układ zawarty w Sztokholmie i Dokument wiedeński odnosiły się do sytuacji, w której istniały dwa przeciwstawne bloki wojskowe, dlatego po rozwiązaniu Układu Warszawskiego ruszyły nowe negocjacje wiedeńskie (wrzesień 1991-marzec 1992), zakończone w Helsinkach w marcu 1992 r. przyjęciem porozumienia nt. kolejnej generacji CSBMs, obejmującym także nowe kraje, powstałe po rozpadzie ZSRR. Zapowiedziano podjęcie następujących rodzajów przedsięwzięć: 1) uprzedniego powiadamiania w formie notyfikacji o zamiarze rozpoczęcia określonej działalności wojskowej (np. przemieszczania wojsk), 2) obowiązkowego zapraszania na niektóre rodzaje działań wojskowych obserwatorów z państw stron porozumienia (chodzi głównie o obserwację manewrów wojskowych), 3) wymiany informacji na temat zamierzonej działalności wojskowej objętej obowiązkiem uprzedniej notyfikacji na następny rok (tzw. roczne kalendarze), 4) ogólnej, corocznej wymiany informacji na temat sił zbrojnych, ich potencjału, struktury, rodzajów systemów broni, dyslokacji jednostek, wielkości budżetu itp., 5) środków uzupełniających odnoszących się do konsultacji w nagłych przypadkach, wizyt, kontaktów, wymiany informacji, łączności, spotkań oceniających wykonywanie zobowiązań. Wprowadzone zostało także ograniczenie wielkości działalności wojskowej - nie więcej niż jedno przedsięwzięcie wojskowe z udziałem ponad 40 tys. żołnierzy na dwa lata¹. Trzeba powiedzieć, że

1

Z. Lachowski, „The Vienna confidence- and security-buiiding measures in 1992”, SIPRI Ycar-book 1993.