DSC37

3. Granica mocy ludzkiej i początek mocy boskiej tworzą razem poszukiwany i znajdowany we wszystkich religiach cel: zbawienię._Może ono być spotęgowaniem życia, ulepszeniem, upiększeniem, poszerzeniem, pogłębieniem; ale przez zbawienie rozumieć można także całkiem nowe życie, dewaloryzację życia dotychczasowego i stworzenie na nowo życia otrzymanego „skądinąd”. W każdym jednak razie religja zawsze nastawiona iestna zbawienie, nigdy zaś na samo życie, takie, jakie jest dane. 1 o tyle też każda religla jest religią zbawienia (P. Hofmann, Daj religióse Erlebnis, s. 12 nn.).

§ 111. FENOMENOLOGIA RELIGII

G.    van der Leeuw, Strukturpsychologie und Theologie, ZThK, N. F. 9, 1928. N. Sóderblom, Natiirliche Theologie und allgemeine Religionsgeschi-chte, 1913. E. Spranger, Der Sinn der Voraussetzungslosigkeit in den Gei-steswissenschaften, Sitzber. der preuss. Akad. der Wiss., phil.-hist. KI., 1929, 1. K. L. Bellon, De godsdienstphenomenologie, „Studia catholica”, 18, 1942.

H.    Usener, Mythologie, Vortrdge und Aufsdtze, 1914. G. van der Leeuw, Inleiding tot de theologie, ²1948.

1. Fenomenologia jest to mówienie o tym, co się ukazuje.! Religia jest przeżyciem granicznym, wymykającym się postrzeganiu, objawieniem, które zgodnie ze swą istotą jest i pozostanie ukryte. Jakże więc mogę mówić o czymś, co wymyka się postrzeganiu i pozostaje ukryte? Jak mam uprawiać fenomenologię, jeśli nie istnieje żaden fenomen? Jak w ogóle mogę mówić o „fenomenologii religii”?²⁶

Mamy tu do czynienia z antynomią, która jest cechą istotną nie tylko dla wszystkich religii, ale także wszelkiego rozumienia. I właśnie dlatego, że dotyczy obu - zarówno religii, jak rozumienia - umożliwia naszą naukę. Zapewne, można słusznie zauważyć, że wiara nie wyklucza epochć, a epochó nie wyklucza wiary. Można wskazać na to, że również Kościół katolicki uznaje dupiex ordo rozważań: już to czysto racjonalny, już to oparty wyłącznie na wierze; że nawet taki katolik, jak Przywara, pragnie wykluczyć z filozofii wszelkie apologetyczne cele uboczne i dzielnie broni epoche¹¹. Musimy jednak przyznać, że wszystkie te rozważania łączą się z pewnymi kłopotami. Albowiem w gruncie rzeczy jest przecież całkowicie niemożliwe przybrać w rozważaniach postawę epoche wobec procesu, który, z jednej strony, jest przeżyciem granicznym, z drugiej zaś - jak .się twierdzi - jest przedmiotem zachwycenia. Bez przyjęcia postawy egzystencjalnej nic nie moglibyśmy wiedzieć ani o religii, ani o wierze. Wychodzenie od epoche może być meto-