DSC08 (8)

owa zmienność może szybko reagować na preferencje konsumenckie w ramach określonych dziedzin, okazał się skuteczną techniką odtwarzania i zarządzania popytem. Tak jak system fordowski opierał się na wytwarzaniu kultury masowej konsumpcji, tak system postfordowski pokłada zaufanie w ciągłym wytwarzaniu kultury, gdzie konsumpcja jest postrzegana co nąj-mniej jako dostosowana do wymagań, wyspecjalizowana i mająca wiele możliwości. Stąd na przykład zamiast produkowania jednego typu komputera z wmontowanym zestawem uniwersalnych właściwości i wprowadzania go na rynek jednej masy konsumentów za pomocą wytwarzania w tej masie homogenicznej potrzeby, obecnie bardziej rozsądnie jest produkować komputery o cechach, ze względu na które mogą one zostać wybrane spośród szerszego asortymentu przez rozmaity profil nabywców. Przy założeniu, że procesy produkcyjne są wystarcząjąco elastyczne, by sprostać temu stopniowi specjalizacji, zachowania konsumpcyjne wytwarzane przez porządek postfordowski otwierają przed firmami możliwość rynku samoodtwarząjącego się za sprawą wyrażania powierzchownych preferencji nabywców.

Rola państwa w postfordowskim systemie nadmiaru jest w zasadzie sprowadzona do zapewniania warunków dla elastyczności, innowacyjności i konkurencyjności. Uosabiane przez rząd Thatcher w Wielkiej Brytanii, administrację Reagana w Stanach Zjednoczonych i rząd Mulroneya w Kanadzie, państwo postfor-dowskie nosi w sobie wiele podobieństw do swojego keynesow-skiego poprzednika. Wiele działań właściwych tym państwom może zostać określonych jako odwrót od publicznej roli państwa w kwestiach ekonomicznych. Wymienić tu można szybką prywatyzację przedsiębiorstw państwowych, deregulację rynku, decentralizację władzy państwowej, zmniejszanie ograniczeń na rzecz mobilności kapitału i pracy; obniżanie podatków, prywatyzację i decentralizację państwa opiekuńczego oraz kwestii gwarantowania bezpieczeństwa. Z drugiej strony, państwa postfordowskie odgrywąją bardziej aktywną rolę w usprawnianiu antyinflacyjną polityki fiskalnej i monetarnej, dofinansowywaniu badań naukowych i rozwoju nakierowanego na innowacyjność, wspieraniu i tworzeniu infrastruktury technologicznej dla przedsiębiorstw^ tworzeniu warunków wykonawczych dla elastycznego przemieszczania się pracy, a także wytwarzają atrakcyjne środowisko inwe-stycyjne dla zapewnienia równowagi wysoce płynnego kapitału. Ten drugi zestaw polityk wydawałby się osłabiać ideologiczny wymysł, dotyczący tego, że państwo postfordowskie jest w jakiś sposób mniej aktywne w nowych warunkach ekonomicznych, sugerując, że państwa raczej kontynuują to działanie, stosując jedynie inne techniki, by zrealizować nieco zmodyfikowane cele.

Podsumowując, postfordowski system nadmiaru określa się jako ten, który dopełnił następujących form przejścia: od taylo-ryzmu i masowej produkcji do elastycznej specjalizacji; od mas proletariackich do bardziej elastycznego rynku pracy; od masowej, zestandaryzowanej konsumpcji do dostosowania się do potrzeb większości, oraz od państwa opiekuńczego typu kęynesow-skiego do neoliberalnego państwa opartego na konkurencji Teorie postfordowskie są przedmiotem różnorakiej krytyki, włą-czając w to głosy, że kładą one zbytni nacisk na nieciągłość w rozwoju kapitalistycznym kosztem ciągłości, że bezkrytycznie akceptują propagandę elit biznesowych odnośnie restrukturyzacji¹ przedsiębiorstw jako dowód zasadniczego przesunięcia w organizacji pracy, że reprezentują one technologiczny determinizm oraz że są bardziej zainteresowane budowaniem teorii ciągłej stabilności kapitalizmu niż jego wewnętrzną nieracjonalnością i niesprawiedliwością (Pollert 1991). Pomimo tego zmiany opisywane przez analizy postfordowskie są zasadnicze dla tezy o społeczeństwie sieci.

Postmodernizm

Czwartym typem dyskursu, który zasadniczo łączy się z tezą

0    społeczeństwie sieci, jest postmodernizm - wyraźnie niestały

1    często niejasny zestaw teoretycznych stanowisk, które wyłoniły się z twórczości lewicowych intelektualistów we Francji po buncie

1

Wykorzystywanie terminu „restrukturyzacja” jest charakterystyczne dla dyskursu neoliberalnego. We współczesnym słowniku komputerowym, restrukturyzowanie oznacza przekształcanie z jednej formy w drugą na tym samym poziomie abstrakcji, chroniące przy tym przedmiot zewnętrznego zachowania systemu (funkcjonalność i semantykę) - przyp. tłum.