DSC43

ARYSTOTELES ZE STAGIRY (384-322 r. p.n.e.)

Jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, nauczyciel Aleksandra Wielkiego, uczeń Platona, był twórcą ateńskiej szkoły filozoficznej poświęconej Apollinowi Likejskiemu, zwanej Liceum. Z poglądów wielkiego mistrza odrzucił wszelki idealizm na rzecz realizmu i praktycyzmu. Wypowiadał sięj na tematy wychowania. Uważał, że zadaniem jednostki jest uczestnictwo] w życiu społecznym. Twierdził, że tylko byt społeczny jest bytem trwałym i wartościowym. Człowiek istnieje tylko w związku ze zbiorowością, zatem w ramach tej zbiorowości może realizować swoje pragnienia. Arystoteles twierdził, że szkoła powinna być obowiązkowa, publiczna, prowadzona przed państwo. Skoro zaś jeden jest tylko cel dla całego państwa, musi widocznie i wychowanie być jedno i to samo dla wszystkich obywateli, a troska o nie musi być publiczna a nie prywatna, jak teraz, kiedy to każdy troszczy s/d o swoje dzieci z osobna, uczcie je prywatnie tego, co mu się podoba; należy] sprawy wspólne wspólnie załatwiać¹. Państwu powinno zależeć na starannym wychowaniu obywateli, aby potem umieli właściwie rządzić krajem.

Ze względu na dobro państwa wychowanie młodego pokolenia powinno być jednakowe dla wszystkich, jednak realizowane miało być w rodzinie! Arystoteles widział potrzebę utrzymywania więzów rodzinnych, wychowania dzieci w atmosferze serdeczności, bowiem zdawał sobie sprawę z tego, że nid nie zastąpi dziecku miłości rodzicielskiej, a zwłaszcza - matczynej. Wzgląd na interes państwa nie przesłaniał mu interesów jednostki.

Rozwój charakteru dziecka był dla niego kwestią właściwego rozwoju moralnego. Nie wierzył, że cnotę można zaszczepić poprzez intelektualne oddzia-i ływanie. Uważał, że wiedzieć, co znaczy dobro, nie jest jednoznaczne z czynieniem dobra. Inteligencja jest umiejętnością odrębną od charakteru i woli] Wiedza nie dyktuje zasad postępowania, lecz kształtuje poglądy. Na charakter człowieka składają się trzy elementy: natura, przyzwyczajenie i rozum. Szczel golnie ważne jest przyzwyczajenie, gdyż zwykle postępujemy w pewien okre^ ślony sposób. Należy zatem ćwiczyć i wprawiać się do pewnych czynności! Ćwiczenie skłonności, czyli popędów, było dla Arystotelesa istotne ze względu na działanie istoty ludzkiej, w której najwcześniej ujawniają swe istnienie właśnie popędy. Jeśli kierują one działalnością człowieka, to dopiero polem rozum udziela im swego przyzwolenia i sądu. Aby skierować popędy we wlaś-l ciwą stronę, Arystoteles radził używać nacisku, gdyż tylko w taki sposób człowiek może wyrobić w sobie pewną wprawę, stan skłonności, przyzwyczajenie, które z czasem stają się jego drugą naturą. W tworzeniu dobrych nawyków jest pomocna muzyka, która osłabia złość, wyrabia umiarkowanie, rodzi odwagę- słowem - łagodzi obyczaje i zmienia ludzkie charaktery.

Jego olbrzymią zasługą było sformułowanie teorii dydaktyczno-psycholo-gicznej, w której ukazał proces zdobywania wiedzy rozpoczynający się od 1) poznania zmysłowego, czyli postrzegania, zdolności odróżniania wrażeń, przechodzący do 2) zapamiętywania, czyli zbierania wrażeń i ich przechowywania, a kończący się na 3) wewnętrznym przetwarzaniu wrażeń, dochodzeniu do uogólnień, do rozumowania. Ucząc się, dziecko wzrasta duchowo, rozwija swój intelekt, zdolności i zainteresowania. Te trzy stadia uczenia się są podstawą jego teorii nauczania, która polega na: 1) przedstawieniu uczniowi odpowiednio dobranego materiału (postrzeganie); 2) zapamiętywaniu, tę umiejętność należy ćwiczyć poprzez częste powtarzanie materiału, oraz 3) wprawianiu ucznia w umiejętność operowania zdobytą wiedzą. Arystoteles, tak samo jak Platon, jest zwolennikiem doboru rodziców, zarówno pod względem fizycznym, jak i moralnym, jednak rodzicom, a nie państwu, każe dbać o właściwe odżywianie (początkowo dzieci powinno się karmić mlekiem). Elementem wzmacniającym zdrowie jest ruch i zabawa, które powinny towarzyszyć dziecku do piątego roku życia. Potem dziecko mogło przysłuchiwać się nauce starszych, a od siódmego roku życia samo pobierało naukę w szkole. Przez pierwsze siedem lat w szkole publicznej, pozostającej pod nadzorem państwa, miano nauczać wiedzy elementarnej i muzycznej. Później, w kolejnym siedmioleciu, górę brały ćwiczenia fizyczne. Po niej następowała efebia. Arystoteles, tak jak Platon, odrzucał możliwość wykonywania pracy fizycznej przez wolnego obywatela.

Obie koncepcje - zarówno platońską, jak i arystotelesowską - łączy w dziedzinie edukacji wychowanie wzorowego obywatela państwa. W obu wypadkach staranne zajmowanie się dzieckiem miało przynosić pożądane efekty. Obydwa ideały łączą umiłowanie wiedzy i cnoty. Jednak dochodzenie do wzorca jest różne u obydwu filozofów. Platon optował za powierzeniem czynności wychowawczych wyłącznie państwu, Arystoteles natomiast uznawał rolę rodziny i społeczeństwa w emocjonalnym wyposażeniu i rozwoju moralno-intelektu-alnym dziecka. Platon uważał, że rozpoczęcie nauki nie mogło mieć miejsca przed 10. rokiem życia, Arystoteles dopuszczał naukę już od siódmego roku życia. Platon był zwolennikiem idealistycznej koncepcji świata. Arystoteles opowiadał się za poznaniem zmysłowym. Obaj dostrzegali konieczność oparcia pedagogiki na wskazaniach psychologii. Obaj byli zwolennikami dobom rodziców, wychowania przez kształtowanie tężyzny fizycznej, zdrowego odżywiania. Obaj również pracę fizyczną rezerwowali dla niewolników.

PLUTARCH Z CHERONEI (50-120 r. n.e.)

W czasach rzymskiego zarządu ziemiami greckimi nu szczególną uwagę zasługują poglądy Plutarcha z Cheronei (50-120 r. n.e.) zawarte w przypisy wanym mu dziele o wychowaniu dzieci. Plutarch uważał, że dzieci powinm

20

1

Aryslotelcs: ..Poliiyfca". V. I. Tamte. s. 31