DSC72

ności, kiedy to znakomici uczeni swoi i obcy, upowszechniając ściągali na swe wykłady młodzież. Teraz profesorowie ponownie & \ się w scholastycznych dociekaniach i tracąc powagę naukową, L ziom uniwersytetu. Wskutek tego następowała ucieczka młodzieży J?li zachodnioeuropejskich. Luteranizm cieszył się największym uznanie^ ^ sach Książęcych i Wielkopolsce, z czasem docierając do Małopolski, 3 został wyparty przez kalwinizm. Najpotężniejszym protektorem kalvJ| stał się Mikołaj Czarny Radziwiłł, fundator wielu zborów kalwińskich innymi w Birżach, Kiejdanach i Słucku na Litwie oraz w Węgrowie. ąB natomiast znaleźli swoje miejsce w Lesznie, gdzie wiele lat spędził najwyt niejszy z nich - Jan Amos Komeński.

Ruch kalwiński miał w Rzeczypospolitej wielu zwolenników. Jego gatorami byli przeważnie eks-duchowni mieszczańskiego lub chłopskiego ^ chodzenia. Jednym z najbardziej znanych zwolenników kalwinizmu był bą nek prymasa Łaskiego - Jan, przyjaciel Erazma z Rotterdamu, który po ^ diach zagranicznych stał się orędownikiem nowego ruchu religijnego. czyn popularności kalwinizmu wśród Polaków należy między innymi szu^ w większych możliwościach wpływu świeckich na sprawy Kościoła, mni> skomplikowanych zasadach wiary, co odróżniało go od luteranizmu.

Jedną z najbardziej znanych szkół, a zarazem pierwszych oświatowych j4 cówek protestanckich w Polsce, była założona w 1551 r. szkoła w Pińczowy Szkoła miała znakomitą kadrę nauczycielską, która dokonała przekładu Bib& Radziwiłłowskiej, a jeden z rektorów Statorius-Stoiński był autorem pierwsaj gramatyki języka polskiego dla cudzoziemców. Stosunek Statoriusa do p ków i Polski był bardzo życzliwy. Pisał: Przypatrując sią uważnie doskonal)* prawdziwie zdolnościom tego narodu, bynajmniej nie pośledniejszym od uzM niema Francuzów, Włochów lub Niemców, nie mogą sią nadziwić rzofl uczonych przy takiej żyzności umysłów. [...] Tylko zbytnią skromnością Pok ków wytłumaczyć sobie możjia to, ii wolą z niesłychanym kosztem, narażają sią na długie i niebezpieczne podróie, poszukiwać nauk w odległych krainad zamiast budować ich siedziby w granicach swego państwa. W tych wądrótt kach marnieją ludzie, do nieskazitelnego narodu spływa zaraza atdzozm skich wystąpków. Za sprawą Statoriusa w gimnazjum pińczowskim język] polski, pomocniczy w nauczaniu, był szeroko stosowany. Nauka religii, tłumi czenia tekstów łacińskich, wszystko to odbywało się w języku ojczystym, czyli polskim. Naczelną rolę w programie nauczania odgrywała łacina klasyczni przy czym nacisk był położony raczej na umiejętności układania mów i listów aniżeli na wkuwanie reguł gramatycznych. W szkole pińczowskicj istniał ści-_s|y podział uczniów na klasy, według wieku i zaawansowania w nauce. Ściśle też były określone plan i program szkoły. Oznaczono rozkład nauk, liczbę dni wolnych, lektury i podręczniki dla każdej klasy, wysokość opłat. Pracując nad organizacją gimnazjum, Statorius oświadczał: Dokąd nam tycia starczy i siły pozwolą kształcić i wychowywać bądziemy młodzież tego przesławnego Królestwa w zbożnych obyczajach i naukach, aby wasz stan znamienity nie mniejszą pozyskał sławą ze swego potomstwa, jak ze swego mąstwa³. Rys kalwiński nadawało szkole codzienne nauczanie religii, kazanie oraz coniedzielne rozważanie Pisma Świętego. Szkoła pińczowska zdobyła miano Aten Sarmackich, lecz po dwudziestu latach istnienia zakończyła działalność, ponieważ jej protektorzy powrócili na łono Kościoła katolickiego. Inne znane szkoły kalwińskie w Koronie znajdowały się w Krakowie, Dubiecku, Łańcucie, Chmielniku. Bychawie, Kocku i Bełżycach, na Litwie zaś w Kiejdanach, Wilnie i Słucku. Kalwinizm w końcu ruchu reformacyjnego w Polsce miał razem z braćmi czeskimi około 80 zborów w Wielkopolsce, 250 w Małopolsce i około 190 na Litwie.

Znanymi zwolennikami i popularyzatorami luteranizmu w Wielkopolsce byli: Jan Seklucjan - poznański urzędnik celny, oraz kasztelan poznański i generalny starosta wielkopolski Andrzej Górka, który ufundował pierwszy zbór luterański, sytuując go we własnym pałacu w Poznaniu. W Małopolsce luteranizm szerzyli niektórzy duchowni apostaci, a także opowiadały się za nim niektóre rody szlacheckie i magnackie. Wieme katolicyzmowi pozostało Mazowsze, głównie szlachta, która nie była zainteresowana zmianą wiary. Na Litwie orędownikiem luteranizmu był Abraham Kulwieć. który otworzył w Wilnie prywatną szkołę z bursą dla młodzieży, a działał głównie wśród mieszczaństwa niemieckiego. Luteranie rozwinęli znakomicie szkolnictwo średnie, przeznaczone przede wszystkim dla dzieci mieszczaństwa niemieckiego. Najpełniej szkolnictwo luterańskie w Koronie reprezentowały szkoły, gimnazja - w Gdańsku, Toruniu i Elblągu.

Szkoła gdańska, o czteroletnim kursie nauczania, wzorowanym na gimnazjum Sturma, rozpoczęła działalność w 1558 r. pod kierownictwem Jana Hop-pego. Jej celem była edukacja wychowanków w takim zakresie, aby w dorosłym życiu stali się dobrymi urzędnikami, lekarzami, prawnikami. Takie przygotowanie miała dać lektura dzieł pisarzy antycznych, obejmująca zarówno utwory literackie, jak i pisma z różnych dziedzin nauki. Kolejni rektorzy gimnazjum wzbogacali jego program nowymi przedmiotami, wprowadzając, tak jak Andrzej Franckenberger: muzykę, astronomię, geografię, etykę, a nawet elementy medycyny. Reformy organizacyjno-programowej dokonał w 1580 r.

² Tamże, s. 121.