DSC78

państwowa istniała w Atenach, obejmując swoim zakresem biednych • gących pracować, dotkniętych kalectwem oraz sieroty po żołnierzach na wojnie, które kształcono na koszt państwa. Wszystkie te zabiegi dotv ^ wolnych obywateli Grecji.

Jednak nie wszyscy mieli okazję otrzymania wsparcia. Niewolnicy i _ct we dzieci nie miały w starożytnej Grecji szans na godne życie, a hasło- y victis - homo homilii lupiis - odi profanum vulgus (biada zwyciężonym_{t c},_/°^l wiek człowiekowi wilkiem, nienawidzę niskiego motłochu) było realizowane • tylko na placu boju, ale i w życiu społecznym, poprzez wtrącenie znacz^ liczby ludności w niewolę, upośledzenie kobiety i dziecka. Wszakże to p^j twierdził, że chorych i słabowitych nie należy leczyć, gdyż to osłabia państw Jedynie stoicy odcięli się od takiej postawy, twierdząc, że natura wydala n_Qi na świat jako spokrewnionych ze sobą, skoro zrodziła nas z tych samych prą, czyn i dla tych samych celów. Ona wszczepiła w nas wzajemną miłość i uczyni

la nas towarzyskimi [...]. Z jej ustanowienia gorzej jest szkodzić komuś, niż do. znawać szkody samemu. Z jej rozkazu ręce ludzkie gotowe są do niesienia po. mocy drugiemu¹. Oni też pierwsi kierowali się w życiu codziennym maksy, mą: Homo sacra res homilii (Człowiek dla człowieka jest rzeczą świętą).

Termin „ubogi” w starożytnym Rzymie oznaczał każdego, kto nie należał do elit rządzących. Przy czym dla bogatych duże znaczenie miało odróżnienie dobrych ubogich, czyli ludu, i złych, czyli motłochu.

W starożytnym Rzymie, jak również i w Grecji, poważnie traktowano zdrowie obywateli. Już w VI w. p.n.e. król Rzymu Tarkwiniusz Pyszny zbudował sieć kanalizacji, a cesarze wybudowali akwedukty. Starania z zakresu higieny miały swoje uzasadnienie, gdyż w Rzymie często wybuchały epidemie. W 189 r. p.n.e. umierało w Rzymie na malarię 2 tys. ludzi dziennie. Głównie ofiarami byli ubodzy, gdyż niedożywienie i brak możliwości schronienia poza miastem zmniejszały ich możliwość przeżycia².

O ile poziom cywilizacyjny Rzymu był stosunkowo wysoki, o tyle poziom moralny społeczeństwa, zwłaszcza w czasach cesarstwa, pozostawiał wiele do życzenia. Ulubionymi rozrywkami Rzymian były krwawe walki gladiatorów. Zabijania niewolników zabronił cesarz Klaudiusz, który starym i schorowanym dał schronienie na jednej z wysp Tybru.

Ubodzy otrzymywali żywność rozdawaną z rozporządzenia cesarzy. Za czasów Juliusza Cezara z pomocy takiej korzystało 200 tys. osób, które zaopatrzone były w imienne tabliczki z brązu, uprawniające do otrzymania rozda-

wanej żywności³. Pomoc ta wypływała z wyrachowania, służąc celom politycznym. gdyż poprzez rozdawnictwo darów zwanych congaria zdobywano głosy potencjalnych wyborców. Udzielając pomocy, władcy liczyli na uśmierzenie ewentualnych buntów poddanych i zyskanie sobie szacunku wśród licznej rzeszy biedaków.

Dobroczynność rzymską kierowano do wyselekcjonowanej grupy biednych, była ona rodzajem patronatu ludzi bogatych, który działał na zasadzie wpajania szacunku do darczyńców i wartości, które oni reprezentowali, zarówno w sferze etycznej, jak i politycznej⁴.

Niektórzy cesarze rzymscy starali się nieść pomoc starcom, ustanawiając publicznych lekarzy (w Rzymie nie było szpitali) lub tworząc tzw. Collegia tenuiorum, czyli związki rzemieślnicze, funkcjonujące tak, jak urzędy municypalne, których zadaniem była wzajemna pomoc. Związki te miały wspólną kasę, z której np. opłacano koszty pogrzebu członków stowarzyszenia. W czasie prześladowań chrześcijanie korzystali z przywilejów tych kolegiów⁵. Tak więc starożytni Rzymianie dobroczynność traktowali jako pomoc skierowaną do mniej zamożnych, a nie nędzarzy. Plaut twierdził, że dawać żebrakowi, to wyświadczać mu złą przysługą^{6 7}.

Największy dramat przeżywały, a właściwie nie przeżywały, niepożądane dzieci, bowiem zazwyczaj pozbywano się ich, jeśli nie były potrzebne. Jeśli przeszkadzały, sprzedawano je, porzucano lub używano do magicznych praktyk. Znakiem akceptacji nowo narodzonego dziecka było uniesienie go przez ojca. To ojciec, jako głowa rodziny, przyjmował je do społeczeństwa. Zdarzało się, że dziecko, którego ojciec nie podniósł, wyrzucano na śmietnik lub przed drzwi domu. Zwyczaj ten panował także w Grecji, przy czym tam częściej porzucano dziewczynki niż chłopców. Pewien Hellen pisał do żony: Jeśli (odpukać) bądziesz miała dziecko, zostaw je przy tyciu, gdy to bądzie chłopiec, a gdy dziewczynka, porzuć ją*.

W czasach starożytnych było kilka przyczyn, dla których porzucano dzieci. Na taki los skazywano dzieci z wrodzonymi wadami, dzieci niechciane z przyczyn ubóstwa rodziców, dzieci córek, które „zbłądziły”. W rodzinach notabli pozbywano się potomków, którzy mogliby zakłócić rozporządzenia testamentowe⁸.

Wrocław

91

1

   .filozofia starożytna Grecji i Rzymu". Teksty wybrał i wstępem poprzedził J. Lcgowicz. Warszawa 1968, s. 317.

2

   C.R. Whiuaker: „Ubogi". (W:) „Człowiek Rzymu" Pod red. A. Giurdina. Warszaw 1997.1.352.

3

   J. Pelczar: „Zarys dziejów miłosierdzia w Kościele katolickim”. Kraków 1916, s. 8.

4

   Ch.W. Whitaker: „Ubogi”. (W:) „Człowiek Rzymu...", s. 363.

5

   Tamże, s. 9.

6

   Tamże, s. 363

7

   Historia życia prywatnego, od cesarstwa rzymskiego do roku tysięcznego”.

2005, s. 21.

8

Tamże, s. 22