SNB13920

Wychowanie gospodarcze jest istotną częścią wychowania przez _prace« i obejmuje swym zakresem tzw. wychowanie ekonomiczne¹⁶. Wychowanie gos podarcze opiera się na zaspokajaniu głównie codziennych, materialno-kulturalnych potrzeb dzieci i młodzieży. Jego treścią jest wyrabianie praktycznych umiejętno, ści i sprawności w zakresie szeroko pojętej samoobsługi gospodarczej, nauka racjonalnego i oszczędnego gospodarowania, rozwijanie kultury ekonomicz. nego myślenia i działania oraz kształtowanie właściwych, zgodnych z wymaganiami społecznymi przekonań i postaw w tym zakresie. Ranga i aktualność wychowania gospodarczego w naszych warunkach wynika przede wszystkim u znanych niedomagań społeczno-gospodarczych w zakresie gospodarności, oszczędności, poszanowania wartości materialnych itp. oraz ze społecznego znaczenia, jakie ma pomyślne rozwiązywanie przez jednostki i grapy ich praktyczno--gospodarczych zagadnień życiowych. W warunkach placówek opiekuńczo-wychowawczych można mówić o tych większych, nie wykorzystanych wciąż możliwościach i nie realizowanych postulatach w zakresie wychowania gospodarczego, tym bardziej, że stanowi ono tutaj szczególnie doniosły element w przygotowaniu wychowanków do samodzielnego życia. W wielu opracowaniach z zakresu wychowania przez pracę zgodnie podkreśla się duże wartości samoobsługi gospodarczej dla kształtowania społeczno-moralnych postaw i cech osobowości u dzieci i młodzieży¹⁷.

Kultura zaspokajania potrzeb życia codziennego jest to zakres wychowania polegającego — najogólniej mówiąc — na wdrażaniu wychowanków do zaspokajania swych różnorodnych potrzeb zgodnie z normami racjonalności, moralności, dobrego obyczaju, konwencjonalnymi, estetycznymi i innymi oraz kształtowaniu odpowiednich przekonań i postaw w tym zakresie. Tego typu wychowanie mieści się w całokształcie problematyki kultury życia codziennego i kultury konsumpcyjnej dzieci i młodzieży. Jak wynika z tej definicji, w jego zakresie wyróżnić można kilka podstawowych warstw celów i zadań wychowawczych: moralne, formalno-konwencjonalne, estetyczne i inne. Najczęściej tę drugą

¹⁵ Por. T. Nowacki, Wychowanie przez pracę, Warszawa 1964, s. 77—100; Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy, rozdz. „Problemy kształcenia przedzawodowego”, Wyd. WSP Bydgoszcz, 1994, s, 115—171.

•* Por. J. D. taniec. Dylematy wychowania ekonomicznego, Wyd. WSP Olsztyn, 1990; także. Świadomość ekonomiczna młodzieży, Wyd. WSP Olsztyn, 1993. Obie te prace składają się na względnie wyczerpującą monografię tego pogranicznego dla ekonomii i wychowania problemu. Najogólniej, sprowadza się on do wytwarzania orientacji wychowanka w ekonomicznych aspektach tycia ludzi oraz konstruktywnych, twórczych postaw w tym zakresie. Szerszą podstawą do tego — ze strony myśli ekonomicznej — jest teoria indywidualnego popytu konsumpcyjnego, zwłaszcza w systemie ekonomicznym J. M. Keynes’a. Por. W. Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej. Warszawa 1987, s. 556_561;

D. Begg i inni. Ekonomia, Warszawa 1992, s. 49—51.

M.in. H. Barankiewicz, Praca a kształtowanie osobowości ucznia. Warszawa 1966 oraz T. Nowacki, op. cii., s. 163—193.

warstwę celów i zadań wychowawczych wiąże się z zaspokajaniem potrzeb, a pomija bardziej istotne wartości moralne. Im właśnie poświęca w swych pracach wicie uwagi H. Muszyński. lego zdaniem „przygotowanie wychowanka do twórczego i czynnego udziału w życiu społecznym nie może także przebiegać z dała od sytuacji, w których występuje on jako konsument i użytkownik dóbr społecznych.

Właśnie bowiem w toku działalności konsumpcyjnej ujawniają się moralne walory jednostki i poziom przygotowania do współżycia”¹. Wszystkie formy opieki nad dzieckiem wypada uznać za typowy dla konsumpcyjnych sytuacji opiekuńczych teren. Można by tutaj wskazać na następujące założenia wychowawcze właściwie organizowanych sytuacji tego typu:

—    bezpośredni lub pośredni udział podopiecznych w wytwarzaniu dóbr konsumpcyjnych, użytkowych i zwalczaniu wszelkiego marnotrawstwa i nadużyć tych dóbr;

—    funkcjonowanie właściwych norm regulujących różne aspekty konsumpcji i zaspokajania potrzeb, a zwłaszcza zasad umiaru, celowości, oszczędności i ekono-miczności;

—    udział podopiecznych w podziale dóbr konsumpcyjnych według potrzeb i zasług, ustalaniu kosztów konsumpcji oraz ewentualnych strat spowodowanych niewłaściwym jej przebiegiem oraz w użytkowaniu i konsumpcji dóbr przeznaczonych do szerszego wykorzystania lub konsumpcji².

Zaobserwowane z tego terenu negatywne, biemo-konsumpcyjne — pozbawione troski o wspólne dobro — postawy dużej części wychowanków zakładów opiekuńczych należy przypisać przede wszystkim nieprawidłowo organizowanym sytuacjom typu konsumpcyjnego.

11.1.3. Wychowanie przez opiekę a opieka wychowawcza

Z wychowaniem przez opiekę wiąże się ściśle pojęcie opieki wychowawczej, którego dotychczasowa interpretacja wymaga krytycznych uwag. Wskazywano już na pojawiające się w wielu publikacjach utożsamianie i zamienne używanie pojęć opieki i wychowania. Wyrazem tego jest m.in. posługiwanie się bliżej nie precyzowanym pojęciem „opieka wychowawcza”³. Z treści cytowanych prac pośrednio wynika, iż pojęciem tym obejmuje się szeroki zakres celów i zadań opieki i wychowania z wyłączeniem opieki zaspokajającej fizjologiczne potrzeby podopiecznych. Na przykład J. Wołczyk stwierdził, że „Z przeglądu poszczególnych urządzeń opiekuńczo-wychowawczych wynika, że jedną z istotnych form, które towarzyszą podopiecznym, jest opieka materialna”⁴ [podkr. — Z.D.j.

1

H. Muszyński, Podstawy wychowania społeczno-moralnego, Warszawa 1967, s. 167.

2

^w Ibidem, pięć zadań wychowawczych działalności konsumpcyjnej dzieci i młodzieży.

3

   Spotykamy się z nim często m.in. w pracach R. Wroczyńskiego, J. Wołczyka, A. Kelma.

4

   j. Wołczyk, Opieka nad dziećmi i młodzieżą w wielkich miastach, Warszawa 1969.