31205 SNB13917

^w wychowaniu przez pracę — praca, a przez nauczanie — nauka ud. Konsek**-^CM tego jest druga jego właściwość, a mianowicie to, że przebiega ono w ścisk¹ przyczynowym związku z zaspokajaniem potrzeb podopiecznych, co czyni a najbardziej naturainym, mającym silne oparcie w motywowanej tymi potrzeba¹ ich aktywności, powodującej jego znaczne ułatwienia realizacyjne oraz zwiększą, efektywność. Takim też rozumieniem wychowania przez opiekę posługujemy ^ w tej pracy dotąd i będziemy posługiwać się dalej.

Aktualizacja tego wychowania wraz z jego właściwościami zależy — oczyui cie — od tego, poprzez jakie modele, według jakich zasad i jakimi metodaa będziemy tę opiekę sprawować. Chodzi tu najogólniej o zastosowanie takie} modeli sprawowania opieki, które zawierałyby naturalne mechanizmy socjalizm cyjne i pożądane elementy środowiska wychowawczego, kierowanie się zasada.-warunkującymi właściwy przebieg i oczekiwane efekty procesu opiekuńczo-^, chowawczego (charakteryzowane są w następnym rozdziale) oraz posługiwanie sję mówiąc najogólniej, usamodzielniającymi i socjalizującymi metodami sprawowania opieki¹, a także zastosowanie w niej sygnalizowanych już, powszechś uznawanych metod wychowania. Uwzględnianie tych wymagań w praktyce zależy z kolei od tego, czy i na ile dostrzegane są potencjalne możliwości wychowa¹, czych modyfikacji czynności i zachowań opiekuńczych. Te ogólne wamsc wskazują równocześnie, że w wychowaniu przez opiekę interesują nas nie menio-ryczne funkcje opieki — chociaż jest oczywiste, że zła, nieprawidłowa opieka nie przynosi także korzyści wychowawczych — lecz jej wychowawcza modyfikacja i osiągane tą drogą wartości wychowania.

W tym świetle staje się zrozumiałe, że ta forma wychowania jest specyfm i najbardziej reprezentatywna dla wszystkich układów opiekuńczych, obejmujących przede wszystkim podopiecznych w wieku „wychowawczym” (opiekam dziećmi w rodzinie, domy dziecka, internaty szkolne itd.). Tam bowiem —ia sama nazwa wskazuje — dominuje aktywność opiekuńcza, która jest obiektyw¹ naturalnym podłożem i potencjalnym generatorem wartości wychowawczyń Podstawowy problem wychowania przez opiekę polega zatem na optymalnym zaktualizowaniu tych potencjalnych możliwości tak, żeby to była podstawowi

^ł Chodzi tu przede wszystkim o wykorzystywanie następujących dwóch grup metod:

—    działań pośrednich poprzez rozbudzanie, kształtowanie stosunków opiekuńczych mip podopiecznymi w układach heterogenicznych tak, aby podopieczni starsi, bardziej rozwinięci, douczeni i sprawniejsi podejmowali i spełniali rolę opiekunów wobec tych, którzy nie mają ubś dyspozycji i wymagają pomocy i opieki;

—    stymulowania i organizowania różnych form samoobsługi podopiecznych, zaspokaja¹ bezpośrednio lub pośrednio ich wielorakie potrzeby, w której rola opiekuna sprowadza się do suwum odpowiednich wymagań, motywowania, instruowania, przykładowego pokazu, korygowania, koetś i oceny, przy czym i te funkcje ulegają stopniowemu ograniczeniu na rzecz coraz to pełwqac samodzielności i odpowiedzialności wychowanków.

i wiodąca forma wychowania w tych układach i jako druga po opiece specjalność „profesjonalna”, analogicznie jak wychowanie przez naukę w szkole, wychowanie przez pracę w Ochotniczym Hufcu Pracy², wychowanie przez sport w młodzieżowych klubach sportowych, wychowanie przez aktywność społeczną w organizacjach ideowo-wychowawczych, jak Związek Harcerstwa Polskiego, Liga Ochrony Przyrody itd.

11.1.2. Zakres wychowania przez opiekę

Chociaż wychowanie przez opiekę jest tylko specyficzną częścią składową wychowania w ogóle, to jego treść jest dość złożona, a zakres stosunkowo szeroki, możliwy do rozpatrywania w kilku płaszczyznach. W ścisłym znaczeniu tego pojęcia — problematykę wychowania przez opiekę ograniczyć można do pewnej sumy warunków i wymagań w stosunku do sprawowanej opieki, dzięki którym nabiera ona wartości wychowawczych. W tym sensie wychowanie przez opiekę jest swoistą nadbudową wobec opieki, złożoną z określonych manipulacji sytuacjami i czynnościami opiekuńczymi oraz innych działań ściśle związanych z zaspokajaniem potrzeb podopiecznych (w tym zakresie mieszczą się zarysowane dalej „Zasady opieki wychowawczej”). W tych ramach można również rozpatrywać problematykę form i metod wychowania przez opiekę.

Zakres wychowania przez opiekę można rozpatrywać w ramach określonej instytucji opiekuńczo-wychowawczej. Wyznaczać go będzie suma jej funkcji, sytuacji i czynności opiekuńczych wobec podopiecznych-wychowanków, a wobec lego. że ten typ wychowania kojarzymy z działalnością placówek opiekuńczo--wychowawczych lub pewnym zakresem funkcji opiekuńczych instytucji wychowawczych (jak np. szkoła) — jego zakres możemy też mierzyć sumą różnych typów placówek i funkcji opiekuńczych.

Zakres tego typu wychowania ustalać można za pomocą jego części składowych, które wyodrębniły się lub wyodrębniają w praktyce i teorii wychowania w ogóle, mimo że nie są one dotychczas identyfikowane z wychowaniem przez opiekę.

Są to pewne specyficzne zakresy lub — inaczej — działy szeroko pojętego wychowania, mające w większości własną literaturę. Łączy je wspólna, podstawowa cecha: zajmują się wychowawczymi aspektami zaspokajania potrzeb ^{2 1}

1

OHP« wykonują zadania państwa w zakresie zatrudniania i wychowania młodzieży w wieku powyżej 15 lat (...) w celu umożliwienia młodzieży zaniedbanej wychowawczo i wymagającej specjalnej troski uzupełnienia wykształcenia i zdobycia kwalifikacji zawodowych".

2

' Istniejące od dziesięcioleci OHP zyskały pełne potwierdzenie swej wyższej użyteczności społecznej w nowej rzeczywistości ustrojowej Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 8 września 1992 r. (Dziennik Ustaw Nr 69, poz. 347). którego §1 głosi: „Ochotnicze Hufce Pracy zwane dalej