DSC 68

bardzo zasadniczej wagi rozwiązania Pachomiusza streszczają się w dwu podstawowych zasadach: danie grupie obowiązującej reguły postępowania oraz nałożenie obowiązku posłuszeństwa wobec przełożonego. Posłuszeństwo było warunkiem sine qua non przełamania anacho-reckiego indywidualizmu. Z nakłonieniem do niego swych towarzyszy i uczniów miał też Pachomiusz szczególnie dużo trudności. Sam dawny żołnierz, uczynił z posłuszeństwa główną cnotę mnicha i na nim budował życie wspólne. Kary różnego stopnia, aż do wydalenia ze wspólnoty. spadać mają na nieposłusznych. W założeniu Pachomiusza bezwzględne posłuszeństwa wobec przełożonych nie jest celem, ale środkiem. Wspólnoty cenobickie mają gromadzić dusze, by je zbawić, ale nie można wyobrazić sobie zgromadzenia tego rodzaju bez pełnego i dobrowolnego podporządkowania się jednostki zasadom życia całości. System swój ujmuje Pachomiusz ostatecznie w pisaną formę reguły mniszej, zachowanej dotąd — w dłuższej z dwu znanych wersji — w całości tjdko w tłumaczeniu łacińskim św. Hieronima z 404 r. Reguła szczegółowo omawia organizację życia wspólnego oraz wymagania stawiane mnichom. Zapewnia w ten sposób nie tylko porządek w klasztorze, ale i ciągłość, trwałość dzieła, zabezpieczonego przed jednostronnością arbitralnego przełożonego.

W klasztorze pachomiańskim uderza świadomy nacisk na połączenie ascezy z pracą. Wymagania ascetyczne są dostosowane do potrzeb prostych koptyjskich chłopów, którzy garnęli się do życia mniszego. Kandydat rezygnuje przed wstąpieniem do wspólnoty z wszelkich dóbr. W klasztorze obowiązuje go pełne ubóstwo i czystość. Mnisi egipscy dochodzą wręcz do obsesji na punkcie walki o czystość, co tłumaczy się zapewne ich reakcją na współczesne obyczaje, nadzwyczaj, jak się wydaje, swobodne i niczym nie skrępowane. Teksty anachoreckie i reguła św. Pachomiusza regulują w każdym razie z wielką drobiazgowością wszystko, co dotyczy stosunku do kobiet i młodzieńców. Modlitwa wspólna obejmuje kilka spotkań w ciągu dnia. Poza tym pracuje się w ciszy, rozważając Pismo św., które mnisi w znacznych partiach znają na pamięć. Praca jest dla mnicha pachomiańskiego obowiązkiem podstawowym, a nie, jak w ideale anachoreckim,

tylko koniecznością czy umartwieniem. Każdy muai utrzymać się z pracy własnych rąk. Aby mieć do nie) siły, spożywa się posiłek dwa razy dziennie, w południe TV.e-czorem, a nie raz, jak u anachorctów.

Podstawą organizacji klasztoru pachomiańskiego jest w głównej mierze podział pracy. W centrum osiedla znajduje się kościół oraz budynki ogólne) użyteczności, jak kuchnia, schronisko dla gości, refektarz, warsztaty pracy. Dookoła rozmieszczeni są mnisi w osobnych domach, wedle wykonywanych zawodów. Na czele domu, wyspecjalizowanego w tkactwie, piekarstwie, rolnictwie czy innych zajęciach, stoi przełożony, podlegający przełożonemu klasztoru. Odrębne grupy * mnichów zajmują się sprzedażą i kupnem, docierając nieraz aż do stołecznej Aleksandr::.

0    rozmiarach całej instytucji dać może pojęcie świadectwo św. Hieronima, który podaje, że jedno coenohium mogło mieć do 40 domów, z 30—40 mnichami w każdym. Pod koniec życia Pachomiusza podlegało mu 9 klasztorów męskich, z kilkoma tysiącami mnichów." Około 34fr r. powstał w pobliżu głównego klasztoru w Tabennie klasztor żeński, z siostrą Pachomiusza, Marią, na czele. Oparty on był na podobnych co domy męskie zasadach. Przed śmiercią Pachomiusza doszło do utworzenia jeszcze jednego klasztoru żeńskiego.

Wszystkie klasztory tworzyły kongregację podlegającą przełożonemu generalnemu w Tabennie, później w PboctL On mianował przełożonych klasztorów i zwoływał ich dwa razy do roku dla rozpatrzenia spraw dotyczących całej kongregacji. Po śmierci Pachomiusza kongregacja rozszerzała się dalej w całym Egipcie. Warto uświadomić sobie znaczenie ekonomiczne masy mnichów pachomiań-skich, liczącej już, być może, w IV wieku do kilkunastu tysięcy ludzi. Poza normalną pracą produkcyjną w klasztorach rozsypywali się oni w okresie żniw’ po dolinie Nin, zdobywając w krótkim czasie środki do życia dla s.eb e

1    swrych gości na cały rok.

Mówiąc o monastycyzmie wschodnim i genezie anacho-reckich czy cenobitalnych jego form pozostawaliśmy do-tąd w kręgu ruchów' ludowych. Pamiętamy jednak, ze atrakcyjność życia mniszego w IV—V stulec-u me *ra-niczała się do tych kręgów'. Przeciwnie, szereg na;wybitniejszych jednostek, przynależnych do elity *.    w)